Ảnh minh họa - Nguồn: baomoi.com

Về vai trò và trách nhiệm của cấp ủy, bí thư cấp ủy

Theo quy định của Điều lệ Đảng, cấp ủy đảng (gọi tắt của ban chấp hành đảng bộ, chi bộ) do đại hội đại biểu hoặc đại hội đảng viên bầu ra, là cơ quan lãnh đạo giữa hai kỳ đại hội. Cách nói “cấp ủy” hay “tập thể cấp ủy” chỉ là một vì cấp ủy là một tập thể với số lượng cụ thể do đại hội quyết định theo hướng dẫn của Ban Chấp hành Trung ương. Thành viên trong cấp ủy gọi là cấp ủy viên.

Vai trò, trách nhiệm của tập thể cấp ủy là cơ quan đảm nhiệm sự lãnh đạo của đảng bộ, chi bộ trong suốt cả nhiệm kỳ. Cấp ủy là người thay mặt cho tổ chức đảng làm vai trò tổ chức thực hiện các nhiệm vụ lãnh đạo của tổ chức đảng, trong đó bí thư cấp ủy đảng giữ vai trò chủ trì.

Cấp ủy bầu ra Ban Thường vụ để lãnh đạo và kiểm tra, giám sát việc thực hiện nghị quyết đại hội đảng bộ, chỉ thị, nghị quyết của cấp ủy cùng cấp và cấp trên; quyết định những vấn đề về chủ trương, tổ chức, cán bộ; quyết định triệu tập và chuẩn bị nội dung các kỳ họp của cấp ủy. Thường trực cấp ủy (bí thư, các phó bí thư) do cấp ủy bầu trong số ủy viên ban thường vụ, để chỉ đạo, kiểm tra thực hiện nghị quyết, chỉ thị của cấp ủy, của ban thường vụ và cấp ủy cấp trên; giải quyết công việc hằng ngày của đảng bộ; quyết định triệu tập và chuẩn bị nội dung các kỳ họp của ban thường vụ.

Trong lãnh đạo, chỉ đạo, thẩm quyền và trách nhiệm thuộc về cấp ủy nhưng do không thể thường xuyên xử lý công việc hằng ngày được nên phải phân công cho ban thường vụ, thường trực, thậm chí cho từng cấp ủy viên, trong đó có bí thư, phó bí thư cấp ủy phụ trách. Trong nhiều trường hợp, nhất là trong công tác cán bộ, cấp ủy còn thực hiện phân cấp quản lý, gắn trách nhiệm của cấp ủy và thủ trưởng đơn vị cùng cấp.

Bí thư là người đứng đầu cấp ủy. Xét về nguyên tắc tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách theo nội dung của nguyên tắc tập trung dân chủ thì bí thư chỉ là một cá nhân phục tùng sự phân công của cấp ủy. Bí thư cấp ủy là đầu mối tổ chức, là người thay mặt cấp ủy triển khai mọi hoạt động của cơ quan, đơn vị theo nghị quyết của cấp ủy đảng.

Thời gian qua, đa số cấp ủy cơ sở phát huy được vai trò hạt nhân chính trị lãnh đạo. Nội dung, phương thức lãnh đạo của cấp ủy cơ sở tiếp tục được đổi mới. Bên cạnh đó cũng còn không ít cấp ủy cơ sở có những hạn chế như chất lượng lãnh đạo chưa cao, năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu còn thấp, công tác quản lý đảng viên chưa chặt chẽ, sinh hoạt đảng chưa nề nếp, nội dung sinh hoạt nghèo nàn, tự phê bình và phê bình yếu. Chưa làm tốt công tác kiểm tra, giám sát và thi hành kỷ luật đảng, kỷ luật, kỷ cương chưa nghiêm. Sự đoàn kết, nhất trí ở không ít cấp ủy chưa cao… Người đứng đầu cấp ủy chỉ chú trọng việc lãnh đạo tập thể ra nghị quyết của cấp ủy, sau khi có chủ trương, nghị quyết khoán trắng cho cấp dưới, việc tổ chức thực hiện, kết quả đến đâu, có sai sót gì quy trách nhiệm cho cấp dưới. Cấp ủy, người đứng đầu cấp ủy lấn sân, bao biện làm thay, chỉ đạo quá sâu từng biện pháp cụ thể làm mất tính năng động sáng tạo của cấp dưới.

Những hạn chế trên có nhiều nguyên nhân. Một trong những nguyên nhân chủ yếu là chất lượng cấp ủy chưa cao, hoạt động của cấp ủy còn yếu, chậm đổi mới.

Đổi mới nội dung và phương thức hoạt động của các cấp ủy đảng ở cơ sở hiện nay

Từ thực trạng nêu trên, đặt ra yêu cầu cấp thiết là phải tiếp tục đổi mới nội dung và phương thức hoạt của cấp ủy đảng cơ sở.

Một là, đổi mới phương thức lãnh đạo của cấp ủy

Một nội dung quan trọng của việc đổi mới phương thức, cách thức lãnh đạo của tổ chức đảng, cấp ủy là cần khắc phục tình trạng bao biện, làm thay đối với chính quyền, các đoàn thể. Tổ chức đảng, cấp ủy chỉ nên ra những định hướng quan trọng nhất về những vấn đề phát triển kinh tế - xã hội, nhấn mạnh những chủ trương, phương hướng, những chỉ đạo về nguyên tắc, còn việc cụ thể hóa, tổ chức thực hiện thì giao cho Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân, các đoàn thể triển khai, thực hiện theo thẩm quyền, chức năng của từng tổ chức. Đối với những vấn đề phức tạp, cần có những thảo luận, cân nhắc giữa những ý kiến, tranh luận còn khác biệt, thậm chí đối lập, tránh vội vàng, giản đơn, áp đặt. Lãnh đạo theo nguyên tắc tập trung dân chủ, lãnh đạo tập thể (cấp ủy) và cá nhân phụ trách (cấp ủy viên và đảng viên) cần phải được quán triệt trong mọi mặt, mọi quan hệ lãnh đạo của tổ chức đảng và công tác Đảng nói chung.

Việc chỉ đạo chương trình công tác của Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân và các đoàn thể cũng vậy. Cấp ủy nêu ra và hướng dẫn những phương hướng, đề ra những nguyên tắc cơ bản. Đối với hoạt động của chính quyền, tổ chức đảng cần phải nhấn mạnh tới ý thức tôn trọng pháp luật, chính sách, kiểm tra đảng viên hoạt động trong lĩnh vực này để không xảy ra những hoạt động cố ý làm trái, những biểu hiện tùy tiện coi thường luật pháp, những thói cửa quyền, hách dịch gây phiền hà cho dân, dẫn tới quan liêu, tham nhũng.

Hai là, xác định rõ quyền và trách nhiệm của cấp ủy và bí thư cấp ủy

Xác định rõ quyền và trách nhiệm của cấp ủy và bí thư cấp ủy là vấn đề trung tâm của cơ chế tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách. Theo quy định của Điều lệ Đảng, thẩm quyền và trách nhiệm của cấp ủy đảng là “lãnh đạo thực hiện nghị quyết đại hội đại biểu, nghị quyết, chỉ thị của cấp trên”. Ban thường vụ “lãnh đạo và kiểm tra, giám sát việc thực hiện nghị quyết của đại hội đại biểu, nghị quyết, chỉ thị của cấp ủy cùng cấp và cấp ủy cấp trên; quyết định những vấn đề về chủ trương, tổ chức cán bộ; quyết định triệu tập và chuẩn bị nội dung các kỳ họp của cấp ủy”. Thực tế cho thấy, sau các quyết định của cấp ủy, nếu chỉ giao việc một cách chung chung như “giao cho các tổ chức đảng cấp dưới thực hiện”, “văn phòng và các ban đảng theo dõi, kiểm tra, báo cáo” thì hiệu lực thi hành rất thấp.

Xét về nguyên tắc tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách theo nội dung của nguyên tắc tập trung dân chủ thì bí thư chỉ là một cá nhân phục tùng sự phân công của cấp ủy về nhiệm vụ nào đó. Trên thực tế, việc cấp ủy “giao việc” cho bí thư cũng chẳng mấy rõ ràng. Không chỉ với bí thư mà các phó bí thư và từng thành viên trong cấp ủy cũng trong tình trạng như vậy.

Cũng theo quy định của Điều lệ Đảng, nhiệm vụ của bí thư, là chỉ đạo kiểm tra thực hiện nghị quyết, chỉ thị của cấp ủy, của ban thường vụ và cấp ủy cấp trên; giải quyết công việc hàng ngày của đảng bộ, chi bộ; quyết định triệu tập và chuẩn bị nội dung các kỳ họp của ban thường vụ; chủ trì toàn bộ công việc của cấp ủy.

Như vậy, có thể xác định thẩm quyền của bí thư là ra các quyết định nhằm giải quyết những công việc hằng ngày của tổ chức đảng; dự thảo nội dung cho các kỳ họp của ban thường vụ, cấp ủy; chủ trì các cuộc họp ban thường vụ, cấp ủy kiểm điểm, đánh giá việc thực hiện các quyết định theo chức năng nhiệm vụ của mỗi tổ chức, cá nhân, bàn bạc, quyết định những vấn đề quan trọng tiếp theo. Bí thư còn là người đại diện cho cấp ủy, tổ chức đảng trong các quan hệ với các tổ chức, cơ quan, đơn vị khác.

Thẩm quyền bí thư cấp ủy được quy định theo từng nhiệm kỳ tại Quy chế làm việc của cấp ủy. Trong các thẩm quyền đó có 2 việc lớn: một là, chủ trì đề xuất các chủ trương, nhiệm vụ, giải pháp, cơ chế chính sách mới, nhất là trên các lĩnh vực kinh tế - xã hội; hai là, chủ trì chuẩn bị phương án về công tác tổ chức cán bộ trình thường trực và ban thường vụ cấp ủy quyết định theo thẩm quyền. Theo quy chế làm việc, bí thư cấp ủy là người chịu trách nhiệm cuối cùng ký ban hành các nghị quyết, chỉ thị, quyết định về những vấn đề quan trọng đó. Nếu các quyết định đó là đúng đắn thì sẽ tạo ra bước đột phá, thúc đẩy phong trào địa phương phát triển nhanh, bền vững. Ngược lại, sẽ gây hậu quả xấu về kinh tế - xã hội, gây dư luận xấu trong quần chúng nhân dân, thậm chí sẽ là tiền đề cho các điểm nóng, làm mất ổn định tình hình ở địa phương, ảnh hưởng đến uy tín của Đảng.

Để thực hiện phương châm “quyền và trách nhiệm phải đi đôi với nhau”, cần có quy chế quy định trách nhiệm của bí thư trong việc chuẩn bị nội dung kỳ họp cấp ủy, ban thường vụ; trình bày, lập luận, thuyết phục những nội dung trong dự thảo các quyết định. Trong thực tế, các cấp ủy viên khác thường ít có điều kiện nắm đầy đủ thông tin, thường trông chờ vào ý kiến của bí thư và các phó bí thư nên vai trò của bí thư cứ thế mà tăng lên, thậm chí dẫn đến độc quyền trong tổ chức đảng. Cấp ủy và cả đảng bộ chỉ còn cách là trông chờ vào sự sáng suốt và cái tâm trong sáng của người bí thư. Vì vậy, cần xác định rõ hơn trách nhiệm chung, trách nhiệm cụ thể của bí thư trong việc đảm bảo tính nguyên tắc, tính khoa học, tính khách quan của dự thảo các quyết định, nhất là về nhân sự, đánh giá, kết luận và giải pháp quan trọng trong chức năng, nhiệm vụ của ban thường vụ, cấp ủy.

Đồng chí bí thư khi được cấp ủy giao thực hiện nhiệm vụ chủ trì xây dựng kế hoạch, triển khai việc thực hiện nghị quyết thì đồng thời phải xác định quyền đề xuất với tập thể cấp ủy các phương án để cấp ủy bàn bạc, lựa chọn và trách nhiệm cá nhân nếu đề xuất đó thiếu khách quan, công tâm vì lợi ích cá nhân hoặc thiếu tính khả thi.

Như vậy, Đảng cần rà soát, ban hành đồng bộ chính sách theo hướng quy chế hóa, quy trình hóa và công khai hóa các mặt công tác của cấp ủy cũng như thẩm quyền và trách nhiệm của bí thư trong từng công việc lãnh đạo (chính trị, tư tưởng, tổ chức, cán bộ, kiểm tra...) theo chức trách, nhiệm vụ của cấp ủy; chế độ báo cáo, giám sát việc thực hiện. Cơ chế, quy chế, chính sách phải hướng vào việc đảm bảo trên thực tế vai trò lãnh đạo của cấp ủy và phát huy vai trò phụ trách của bí thư.

Khi đã có tiêu chí và quy trình đánh giá từng cấp ủy viên hằng năm hoặc cuối nhiệm kỳ, kể cả việc lấy phiếu tham khảo sự tín nhiệm của đảng viên, cấp ủy viên trong đảng bộ thì chắc chắn uy tín của cấp ủy viên, trong đó có bí thư được phản ánh sát thực hơn. Những cấp ủy viên có bản lĩnh chính trị, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, đặt lợi ích chung lên trên lợi ích riêng chắc chắn sẽ đủ tín nhiệm để gánh vác trọng trách ở cương vị cao hơn. Đồng thời, những người có uy tín quá thấp sau hai lần đánh giá phải được xem xét, thay thế, không cần đợi hết nhiệm kỳ, góp phần khắc phục tình trạng “có vào mà không có ra”, “có lên mà không có xuống” ở không ít cấp ủy hiện nay.

Khi trách nhiệm của cấp ủy, bí thư được “quy chế hoá” thì khi mỗi vụ, việc thuộc về trách nhiệm của cấp ủy xảy ra mới xác định được ai chịu trách nhiệm chính và ai chịu trách nhiệm liên đới. Đảng viên và nhân dân phải được biết và giám sát việc thực hiện chức năng nhiệm vụ, trách nhiệm đó. Mọi sai phạm được xử lý theo quy định và mọi đảng viên đều bình đẳng trước quy định đó, không còn trường hợp “nhẹ trên nặng dưới”, “kiểm điểm rút kinh nghiệm sâu sắc” hoặc điều chuyển sang vị trí khác.

Ba là, ra nghị quyết đúng, tổ chức thực hiện, kiểm tra, giám sát tốt.

Để ra nghị quyết đúng đắn, cấp ủy cơ sở phải am hiểu lý luận, nắm vững nghị quyết của Trung ương và đảng bộ cấp trên, gần nhất là cấp huyện hoặc tương đương; phải am tường chính sách, pháp luật của Nhà nước; phải hiểu rõ thực tiễn và những yêu cầu đặt ra từ thực tiễn tại cơ sở của mình thông qua điều tra, nghiên cứu, khảo sát; phải xuất phát từ ý chí nguyện vọng và lợi ích chính đáng của nhân dân.

Trước khi trình phương án chuẩn bị nghị quyết ra cấp ủy, bí thư cấp ủy cần báo cáo tập thể thường trực cấp ủy để tranh thủ thêm ý kiến mang tính chất tư vấn. Tuy nhiên, bí thư phải chịu trách nhiệm chính; có quyền và trách nhiệm bảo vệ phương án đề xuất của mình trước tập thể cấp ủy. Cấp ủy thảo luận và biểu quyết để quyết định theo đa số. Trong trường hợp kết quả biểu quyết cân bằng thì bí thư có quyền lựa chọn phương án để quyết định. Nếu cấp ủy không chấp nhận phương án do bí thư đề xuất và chuẩn bị, đồng chí bí thư phải chấp hành quyết định của tập thể, đồng thời có quyền bảo lưu ý kiến của mình. Đối với các nhiệm vụ về phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh, xây dựng củng cố hệ thống chính trị, bí thư phải căn cứ và các chỉ thị, nghị quyết của cấp ủy cấp trên và tình hình thực tế của địa phương, đơn vị, lựa chọn những nội dung trọng tâm để đưa ra bàn, chuẩn bị nghị quyết và ra nghị quyết, thống nhất cách thức để lãnh đạo và tổ chức thực hiện. Trong quá trình bàn, phải phát huy được dân chủ, nêu được vấn đề để kích thích các đồng chí trong cấp ủy và cán bộ chuyên môn phát biểu ý kiến tham gia vào các chủ trương lãnh đạo, trên cơ sở đó đồng chí bí thư kết luận và biểu quyết thống nhất ban hành kết luận hoặc nghị quyết để lãnh đạo tổ chức thực hiện.

Quan trọng là, khi đã có chủ trương, phương án đúng, bằng uy tín và năng lực của mình, bí thư cấp ủy phải thuyết trình, lý giải, lập luận thuyết phục để tạo nhận thức chung, sự đồng thuận ủng hộ của tập thể. Nghĩa là, phải biến ý tưởng cá nhân thành chủ trương của tập thể. Trên cơ sở có nghị quyết đúng đắn, đảng ủy có kế hoạch và chương trình hành động để thực hiện nghị quyết. Trong quá trình đó phải thường xuyên kiểm tra, giám sát việc thực hiện nghị quyết, qua đó kịp thời phát hiện, nhắc nhở, uốn nắn những biểu hiện lệch lạc, xử lý những trường hợp sai sót hoặc vi phạm và rút kinh nghiệm kịp thời.

Bốn là, xây dựng, rèn luyện phong cách làm việc khoa học

Tác phong làm việc khoa học của cấp ủy được thể hiện qua những yếu tố: biết xây dựng và kiên trì thực hiện đúng quy chế hoạt động của cấp ủy trong việc ra nghị quyết, tổ chức thực hiện nghị quyết; lập kế hoạch chương trình công tác; tổ chức thực hiện kế hoạch, sơ, tổng kết, rút kinh nghiệm; có cách thức, phương pháp làm việc khoa học, phù hợp, nắm vững thực chất sự việc, tôn trọng và tuân theo quy luật khách quan, có tầm nhìn xa, sâu rộng…

Để làm việc một cách khoa học và có lề lối nghiêm túc, cần phải xây dựng và thực hiện đúng quy chế làm việc của cấp ủy cơ sở. Khi xây dựng quy chế làm việc cần phải thống nhất với quy chế và các quy định của cấp trên. Trong quá trình xây dựng quy chế, cấp ủy cần lấy ý kiến của các cấp ủy viên trực thuộc, của đảng viên. Sau khi hoàn thiện, phải quán triệt cho cấp ủy và toàn thể đảng bộ, chi bộ. Từng cấp ủy viên cần nắm vững những quy định về trách nhiệm và quyền hạn của mình, của các cơ quan lãnh đạo tập thể để thực hiện cho đúng. Cấp ủy và bí thư cấp ủy cơ sở nắm vững và làm việc theo quy chế, đồng thời thường xuyên nhắc nhở, điều chỉnh, rút kinh nghiệm trong thực hiện quy chế.

Đối với tập thể cấp ủy, hằng năm căn cứ vào chương trình, kế hoạch công tác và các nhiệm vụ chính trị của đảng bộ, phải xây dựng được chương trình kiểm tra, giám sát và thực hiện nghiêm túc chương trình kiểm tra, giám sát đã ban hành; đôn đốc các đồng chí cấp ủy và các cơ quan, đơn vị trong việc thực hiện các kết luận, các nghị quyết của cấp ủy, đặc biệt là việc đưa nghị quyết vào cuộc sống; mạnh dạn phê bình, chỉ ra cái sai của người đứng đầu, khi người đứng đầu cấp ủy không hoàn thành nhiệm vụ hoặc mắc sai lầm, khuyết điểm. Cấp ủy cần thường xuyên kiểm tra, giám sát hoạt động của người đứng đầu cấp ủy. Qua đó giúp cho người đứng đầu nắm bắt được quá trình lãnh đạo tổ chức thực hiện các nhiệm vụ chính trị của đảng bộ, để kịp thời điều chỉnh những nội dung chưa phù hợp với thực tế trong quá trình tổ chức thực hiện.

Năm là, thực hiện dân chủ trong sinh hoạt, chú trọng nâng cao chất lượng sinh hoạt cấp ủy

Chất lượng sinh hoạt đóng vai trò quan trọng trong hoạt động của cấp ủy. Trước mỗi kỳ họp cần chuẩn bị chu đáo, các văn bản cần thảo luận phải được gửi trước cho từng cấp ủy viên. Phát huy dân chủ, công khai trong các cuộc họp cấp ủy, bảo đảm cho từng cấp ủy viên và đảng viên được phát biểu ý kiến. Cấp ủy cần lắng nghe và tôn trọng ý kiến của đảng viên, xem xét nếu thấy ý kiến đó đúng thì cần tiếp thu, ngăn ngừa và kiên quyết chống những biểu hiện độc đoán, gia trưởng, truy chụp, nể nang, thiếu trung thực; không định kiến, thành kiến với những người có ý kiến bảo lưu. Khắc phục tình trạng cấp ủy độc đoán, vi phạm quyền dân chủ trong Đảng, và tính thụ động, ỷ lại của đảng viên.

Sáu là, đào tạo căn bản, bồi dưỡng định kỳ cho cấp ủy viên

Để nâng cao trình độ, năng lực, phong cách làm việc khoa học của cấp ủy, trước hết các cấp ủy viên phải được đào tạo một cách căn bản để đạt tiêu chuẩn. Sau khi được bầu vào cấp ủy mới, họ rất cần được bồi dưỡng để làm việc có hiệu quả. Do vậy rất cần định kỳ tổ chức các lớp bồi dưỡng cho bí thư, phó bí thư và các cấp ủy viên. Sau đại hội, cần thiết mở ngay các lớp bồi dưỡng và trong nhiệm kỳ cũng cần nhiều lớp bồi dưỡng; quy định rõ các cấp ủy viên cần được bồi dưỡng một số nội dung, yêu cầu nhất định trong nhiệm kỳ hoặc hằng năm để họ cố gắng tham gia đầy đủ. Cần có những lớp riêng dành cho từng chức danh: bí thư, phó bí thư, ủy viên ban thường vụ. Các chương trình bồi dưỡng cho cấp ủy cần thiết có một số nội dung cơ bản như: bổ sung những tri thức mới trong lý luận và tổng kết thực tiễn, những vấn đề mới trong đường lối, chính sách; chú trọng bồi dưỡng kỹ năng thực hành, kỹ năng tác nghiệp trong từng chức danh cụ thể của từng cấp ủy viên...

Bảy là, cải tiến và tăng cường chỉ đạo của các cấp ủy cấp trên

Các cấp ủy đảng và chính quyền, ban chấp hành đoàn thể cấp tỉnh, thành, quận, huyện nâng cao trách nhiệm, tăng cường chỉ đạo việc xây dựng, củng cố tổ chức đảng, chính quyền, các đoàn thể ở cơ sở; sát cơ sở, sát dân, thường xuyên kiểm tra việc thực hiện chính sách dân tộc, tôn giáo, chính sách ruộng đất, thu, chi ngân sách ở cơ sở. Thực hiện chặt chẽ, hợp lý và đồng bộ chế độ, chính sách đối với "cán bộ, công chức cơ sở xã, phường, thị trấn" theo quy định của Chính phủ như các chức danh bí thư, phó bí thư và thường vụ, thường trực đảng ủy xã, phường, thị trấn; thực hiện theo chế độ “cán bộ không chuyên trách” đối với cấp ủy viên cơ sở và bí thư chi bộ trực thuộc.

Cấp ủy đảng cấp trên phải thường xuyên tăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện quy chế làm việc của cấp ủy, việc thực thi thẩm quyền của cá nhân đồng chí bí thư cấp ủy và tập thể cấp ủy cấp dưới, kịp thời phát hiện những sai phạm để chấn chỉnh. Đồng thời, phải xử lý nghiêm minh theo điều lệ Đảng, pháp luật của Nhà nước đối với những tập thể và cá nhân lợi dụng thẩm quyền cố ý làm trái, nhằm mục đích trục lợi cá nhân, gây hậu quả xấu để giữ vững kỷ cương, làm trong sạch tổ chức đảng ngay từ cấp cơ sở.

Theo Nguyễn Thái Sơn/Tạp chí Cộng sản