UBTƯ MTTQ Việt Nam tổ chức Hội nghị trực tuyến phản biện xã hội đối với Dự án Luật Đất đai (sửa đổi)

Trong khoản 1, Điều 9 Hiến pháp 2013 chỉ rõ: Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân; đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân; tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; giám sát, phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước, hoạt động đối ngoại nhân dân góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Nhận thức được vai trò, tầm quan trọng của hoạt động giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Bộ Chính trị (khóa XI) đã ban hành Quyết định số 217-QĐ/TW ngày 12/12/2013 về Quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội và Quyết định số 218-QĐ/TW, ngày 12/12/2013, Ban hành quy định về việc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền nhằm thể chế hóa quan điểm của Đảng về phát huy vai trò giám sát và phản biện xã hội, tham gia xây dựng đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội.

Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015 đã tạo cơ sở pháp lý cho hoạt động giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội. Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015 khẳng định: “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân; đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân; tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; giám sát, phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước, hoạt động đối ngoại nhân dân góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”1. Trong Luật này, đã dành 2 chương (Chương V và VI ) để quy định về: Tính chất, mục đích và nguyên tắc giám sát và phản biện; Đối tượng, nội dung, phạm vi giám sát và phản biện; Hình thức giám sát và phản biện; Quyền và trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong hoạt động giám sát và phản biện; Quyền và trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân được giám sát và phản biện; Trách nhiệm của các bên liên quan2.

Để tiếp tục cụ thể hóa nhiệm vụ giám sát và phản biện xã hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ và Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã ra Nghị quyết liên tịch số 403/2017/NQLT-UBTVQH14-CP-ĐCTUBTWMTTQVN ngày 15/6/2017 về các hình thức giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Nhờ sự thể chế hóa và luật hóa ngày càng cụ thể, hoạt động giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ngày càng được tăng cường, đạt được những kết quả nhất định. Thông qua giám sát, phản biện, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã thực hiện tốt hơn chức năng đại diện, có tác động tích cực đến việc mở rộng dân chủ xã hội chủ nghĩa, phát huy quyền làm chủ của Nhân dân, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân; góp phần hoàn thiện cơ chế, chính sách, thi hành pháp luật, kiên quyết đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, Nhà nước hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng ghi nhận: “Mặt trận và các đoàn thể nhân dân tiếp tục đổi mới nội dung và phương thức hoạt động, vận động đông đảo nhân dân tham gia các phong trào thi đua yêu nước, phát huy ngày càng tốt hơn vai trò đại diện quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của đoàn viên, hội viên và nhân dân; chủ động tham gia giám sát và phản biện xã hội; làm tốt vai trò cầu nối giữa Đảng, Nhà nước và hệ thống chính trị, góp phần tích cực vào những thành tựu chung của đất nước”3.

Phát biểu tại Hội nghị Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, ngày 16/8/2021, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng khẳng định: “Mặt trận Tổ quốc đã phối hợp chặt chẽ với các tổ chức trong hệ thống chính trị tuyên truyền, vận động, tập hợp rộng rãi các tầng lớp nhân dân, tạo sự thống nhất và đồng thuận cao trong xã hội; tích cực tham gia xây dựng pháp luật, góp ý đối với các dự thảo Văn kiện, tham gia chuẩn bị và tổ chức Đại hội đảng bộ các cấp và Đại hội đại biểu toàn quốc của Đảng; kiến nghị với Đảng và Nhà nước nhiều nội dung quan trọng, góp phần hoạch định đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước; có nhiều cố gắng, nỗ lực đổi mới và đa dạng hoá các hình thức tập hợp nhân dân, đẩy mạnh thực hành dân chủ ở cơ sở, thực hiện giám sát và phản biện xã hội, tham gia phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và hệ thống chính trị ngày càng trong sạch, vững mạnh"4.

Bên cạnh những kết quả đạt được, Văn kiện Đại hội XIII của Đảng cũng chỉ rõ những hạn chế: “Việc đổi mới nội dung và phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội có mặt chưa theo kịp yêu cầu của tình hình mới, chưa thật sâu sát các tầng lớp nhân dân và cơ sở; chất lượng, hiệu quả giám sát, phản biện xã hội chưa đều… Quyền làm chủ của nhân dân có lúc, có nơi còn bị vi phạm; vẫn còn biểu hiện dân chủ hình thức, tách rời dân chủ với kỷ cương, pháp luật”5. Việc phát huy dân chủ, đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân; công tác giám sát, phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, chính quyền trong sạch, vững mạnh ở một số nơi, địa phương, cơ sở chưa được phát huy đầy đủ, còn hình thức, chất lượng chưa cao. Công tác giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận mới chỉ tập trung nhiều ở cấp Trung ương và cấp tỉnh. Hoạt động giám sát ở cấp huyện và cơ sở chất lượng, hiệu quả chưa cao, chủ yếu phối hợp thực hiện theo chương trình giám sát của Hội đồng nhân dân cùng cấp, chưa tổ chức được nhiều chương trình giám sát độc lập. Chưa có cơ chế thích hợp phát huy tốt vai trò giám sát thường xuyên của Nhân dân tại cộng đồng. Nội dung, hình thức giám sát, phản biện chậm được đổi mới. Việc theo dõi, đôn đốc xử lý các kiến nghị sau giám sát còn chưa kịp thời, thiếu quyết liệt6.

Trước những yêu cầu, nhiệm vụ mới, vai trò, trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ngày càng cao. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng chỉ rõ: “Đổi mới tổ chức, bộ máy, nội dung và phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội theo phương châm hướng mạnh về cơ sở, địa bàn dân cư, thực hiện tốt vai trò giám sát, phản biện xã hội, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của đoàn viên, hội viên và nhân dân, làm cầu nối quan trọng giữa Đảng và nhân dân. Củng cố, tăng cường lòng tin, sự gắn bó của nhân dân với Đảng, Nhà nước, chế độ xã hội chủ nghĩa”7. Vì vậy, trong thời gian tới Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp cần tập trung một số giải pháp:

Thứ nhất, phát huy dân chủ, nâng cao nhận thức đối với hoạt động giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Đại hội XIII của Đảng khẳng định: “Đề cao vai trò chủ thể, vị trí trung tâm của nhân dân trong chiến lược phát triển đất nước, trong toàn bộ quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”8. Đảng và Nhà nước ban hành đường lối, chủ trương, chính sách, pháp luật tạo nền tảng chính trị, pháp lý, tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ quyền làm chủ của Nhân dân. Phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, bảo đảm quyền làm chủ của Nhân dân. Cụ thể hóa, hoàn thiện thể chế thực hành dân chủ, thực hiện đúng đắn, hiệu quả dân chủ trực tiếp, dân chủ đại diện, đặc biệt là dân chủ ở cơ sở. Thực hiện tốt, có hiệu quả phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”9. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng bổ sung thêm hai cụm từ “dân giám sát, dân thụ hưởng” là sự bổ sung, hoàn thiện nhằm hiện thực hóa quyền làm chủ của Nhân dân một cách triệt để, tất cả của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân.

Cần nâng cao nhận thức của các cấp ủy Đảng và chính quyền về thực hiện chức năng giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Các cấp ủy Đảng và chính quyền cần xác định rõ hơn chức năng, nhiệm vụ, giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội làm nòng cốt để nhân dân làm chủ”10. Các cấp ủy Đảng và chính quyền cần có sự chỉ đạo, phối hợp, tạo điều kiện để Mặt trận Tổ quốc thực hiện tốt chức năng giám sát và phản biện xã hội.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp cần phải tăng cường quán triệt, nhận thức đầy đủ, đúng đắn về vai trò, chức năng, nhiệm vụ của mình trong việc thực hiện chức năng giám sát, phản biện xã hội và phải xem đây là nhiệm vụ chính trị hết sức quan trọng của Mặt trận. Tăng cường công tác tuyên truyền, làm cho Nhân dân thấy được vị trí, vai trò của Mặt trận, để từ đó Nhân dân quan tâm, tích cực tham gia vào hoạt động giám sát và phản biện xã hội. Xem giám sát và phản biện xã hội là quyền của dân, là trách nhiệm của Mặt trận với dân, với Đảng và chính quyền.

Thứ hai, tiếp tục hoàn thiện, thể chế hóa đối với hoạt động giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng phát biểu tại Hội nghị Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ngày 16/8/2021, khẳng định: “Cần tiếp tục nghiên cứu để hoàn thiện pháp luật về giám sát và phản biện xã hội, tạo điều kiện thật tốt để phát huy vai trò giám sát của nhân dân, giám sát trực tiếp và giám sát thông qua vai trò của Mặt trận và các đoàn thể nhân dân”11. Cụ thể hóa nhiệm vụ, kế hoạch giám sát và phản biện xã hội theo Quyết định số 217-QĐ/TW ngày 12/12/2013 của Bộ Chính trị và quy định trong Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam: Tổ chức triển khai hoạt động giám sát và phản biện xã hội theo Nghị quyết liên tịch số 403/2017/NQLT-UBTVQH14-CP-ĐCTUBTWMTTQVN ngày 15/6/2017 giữa Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ và Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam về các hình thức giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Xây dựng kế hoạch, nội dung, chương trình, quy trình cụ thể. Xác định rõ quyền, trách nhiệm và cơ chế phối hợp trong hoạt động giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc các cấp. Xây dựng, thực hiện cơ chế phản hồi, trách nhiệm giải trình sau giám sát và phản biện của cấp ủy Đảng và chính quyền các cấp trước Mặt trận và Nhân dân. Thường xuyên tổng kết thực tiễn đối với hoạt động giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc các cấp.

Thứ ba, đổi mới tổ chức bộ máy, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ làm công tác Mặt trận Tổ quốc các cấp.

Mặt trận Tổ quốc là một bộ phận của hệ thống chính trị, việc đổi mới tổ chức và hoạt động Mặt trận không thể tách rời khỏi sự đổi mới của hệ thống chính trị và quá trình đổi mới của đất nước dưới sự lãnh đạo của Đảng. Văn kiện Đại hội III của Đảng đề ra yêu cầu "đổi mới tổ chức bộ máy", nội dung và phương thức hoạt động, xây dựng đội ngũ cán bộ Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội đủ mạnh, ngang tầm với yêu cầu nhiệm vụ, đặc biệt là đội ngũ cán bộ ở cơ sở, địa bàn dân cư12. Trong đó, chú trọng đổi mới tổ chức và hoạt động của Mặt trận các cấp đáp ứng yêu cầu thực hiện chức năng giám sát và phản biện xã hội. Đổi mới tổ chức bộ máy của Mặt trận theo hướng tinh gọn, phù hợp với chức năng, nhiệm vụ, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả, khắc phục tình trạng quan liêu, trùng lặp, chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ. Coi trọng việc kết hợp, phát huy có hiệu quả đội ngũ cán bộ chuyên trách, bán chuyên trách và cộng tác viên. Mặt trận cần phải chăm lo củng cố hệ thống tổ chức các cấp theo hướng thống nhất, ổn định đảm bảo về số lượng và chất lượng, chú trọng xây dựng đội ngũ cán bộ phải được trẻ hóa, có trình độ năng lực công tác, nhiệt tình, năng động, sáng tạo, biết cách vận động, thuyết phục các tầng lớp nhân dân, dám đấu tranh với cái xấu, bảo vệ cái tốt, cái đúng. Công tác cán bộ của Mặt trận phải có kế hoạch, chương trình thực hiện công tác cán bộ từ quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, bố trí, sử dụng sao cho đúng năng lực, sở trường, phẩm chất, đạo đức, thực sự là người cán bộ “có tâm, có tầm, có tài”, yên tâm phục vụ công tác Mặt trận. Quan tâm nâng cao đời sống cán bộ làm công tác Mặt trận, đặc biệt có chính sách thu hút đội ngũ cán bộ trẻ, giỏi, có năng lực, có trình độ chuyên môn về làm công tác Mặt trận.

Thứ tư, đổi mới nội dung và hình thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc, đáp ứng yêu cầu thực hiện chức năng giám sát và phản biện xã hội.

Đổi mới nội dung và hình thức hoạt động của Mặt trận, bảo đảm đúng chủ trương, đường lối lãnh đạo của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Nội dung đổi mới hoạt động của Mặt trận phải đặt dưới sự lãnh đạo của các cấp ủy Đảng, trong mối quan hệ hữu cơ, biện chứng với các tổ chức khác trong hệ thống chính trị. Việc thực hiện đổi mới phải thường xuyên, đồng bộ, bên cạnh sự chủ động, cố gắng nội lực của Mặt trận thì phải có sự tham gia phối hợp của nhiều cấp, nhiều ngành. Nâng cao toàn diện về chất lượng hoạt động của Mặt trận theo hướng hiệu quả, thiết thực, khắc phục triệt để tình trạng phô trương, hình thức, hành chính hoá, xa dân. Cần chú ý chiều sâu bền vững của các chương trình hoạt động của Mặt trận. Đa dạng hoá các hình thức tập hợp, vận động, thu hút các tầng lớp nhân dân tham gia vào việc thực hiện giám sát, phản biện xã hội thông qua tổ chức Mặt trận. Mặt trận phải không ngừng nâng cao tính chủ động, sáng tạo đổi mới nội dung và phương thức hoạt động theo phương châm: bám cơ sở, giải quyết nhanh chóng những vấn đề đặt ra từ cơ sở.

Thứ năm, tăng cường điều kiện đảm bảo hoạt động giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc các cấp.

Để đảm bảo cho hoạt động giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc các cấp cần tăng cường điều kiện và cơ hội tiếp cận thông tin của Mặt trận và Nhân dân. Thực tế thời gian qua, quyền và cơ hội tiếp cận thông tin của Mặt trận và Nhân dân gặp nhiều khó khăn, kể cả những yêu cầu chính đáng của Mặt trận trong việc cung cấp thông tin để thực hiện chức năng giám sát và phản biện xã hội, nên việc giám sát và phản biện xã hội chưa đủ chứng cứ, lý luận và gặp nhiều khó khăn trong quá trình triển khai thực hiện, dẫn đến hiệu quả chưa như mong đợi. Vì vậy, các cấp uỷ Đảng, chính quyền cần tạo điều kiện thuận lợi để Mặt trận và người dân có cơ hội tiếp cận với thông tin. Cần phải công khai, minh bạch hoá, cung cấp, trách nhiệm giải trình các thông tin liên quan đến nội dung, chương trình, đối tượng, phạm vi giám sát, phản biện của Mặt trận và người dân, góp phần thực hiện tốt phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng” như Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã nhấn mạnh.

Tăng cường kinh phí, cơ sở vật chất và phương tiện cho hoạt động giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận. Việc tăng cường cơ sở vật chất và phương tiện cho hoạt động của Mặt trận là một trong những yếu tố quan trọng đảm bảo cho hoạt động giám sát và phản biện xã hội đạt hiệu quả cao. Cần đảm bảo về tài chính chi cho các hoạt động của Mặt trận. Đặc biệt là hoạt động giám sát và phản biện lại càng phải được đảm bảo và có sự chủ động, độc lập về tài chính, tránh tình trạng Mặt trận bị lệ thuộc về tài chính, có như vậy thì Mặt trận mới dám nói thẳng, nói thật, không ngại va chạm, thực hiện chức năng giám sát và phản biện xã hội một cách trung thực, khách quan và hiệu quả. Đối với cán bộ làm công tác Mặt trận cần được trang bị cơ sở vật chất và điều kiện làm việc thuận lợi phương tiện phục vụ thiết thực cho hoạt động của Mặt trận, nhất là hoạt động giám sát và phản biện xã hội. Cần có chế độ tiền lương, phụ cấp hợp lý cho đội ngũ cán bộ làm công tác Mặt trận để họ tâm huyết và gắn bó lâu dài với công việc này.

Chú thích:

1.    Điều 1 Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015.

2.  Chương V, VI Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015.

3.  Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập 1, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2021, tr.70.

4,11,12. Nguyễn Phú Trọng, Bài phát biểu tại Hội nghị Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, ngày 16/8/2021. (http://baochinhphu.vn).

5.  Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập 1, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2021, tr.88-89.

6. Xem, Báo cáo chính trị trình Đại hội Mặt trận Tổ quốc Việt Nam lần thứ IX, nhiệm kỳ 2019-2024, Hà Nội, 2019.

7.  Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập 1, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2021, tr.43.

8,9,10. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập 1, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2021, tr.173.

Nguyễn Duy Trình

Tiến sĩ, Học viện Chính trị khu vực III