Hội nghị phản biện xã hội về dự thảo tiêu chí Quốc gia và quy trình xét, công nhận nông thôn mới (NTM) giai đoạn 2021-2025

Thời gian qua, thực hiện các văn bản chỉ đạo và các chương trình phối hợp giám sát được ký kết và triển khai giữa Mặt trận với Chính phủ các cơ quan nhà nước ở Trung ương, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc các cấp ở địa phương đã cụ thể hóa thành các nội dung phối hợp giám sát giữa Mặt trận với chính quyền và các cơ quan nhà nước cùng cấp để tổ chức thực hiện giám sát, trong đó có các chương trình, nội dung liên quan trực tiếp đến các nội dung, tiêu chí xây dựng nông thôn mới như: Chương trình phối hợp số 90/CTrPH/CP-ĐCTUBTWMTTQVN ngày 30/3/2016 giữa Chính phủ và Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam về vận động và giám sát bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm giai đoạn 2016-2020; Chương trình phối hợp giám sát thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu giai đoạn 2017-2019 do Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chủ trì, phối hợp với Liên đoàn Lao động Việt Nam, Hội Nông dân Việt Nam, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Cựu chiến binh Việt Nam, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, Tổng hội Y học Việt Nam, Bộ Tài nguyên và Môi trường xây dựng và triển khai thực hiện; Chương trình phối hợp số 5822/CTPH-BNV-TWMTTQVN-TWHCCBVN ngày 7/11/2017 của Bộ Nội vụ, Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Trung ương Hội Cựu chiến binh Việt Nam về việc triển khai đo lường sự hài lòng của người dân, tổ chức đối với sự phục vụ của cơ quan hành chính nhà nước quốc gia năm 2017; Chương trình phối hợp số 02/CTPH-BNV-TWMTTQVN-TWHCCB ngày 24/7/2018 phối hợp đo lường sự hài lòng của người dân, tổ chức đối với sự phục vụ của cơ quan hành chính Nhà nước giai đoạn 2018 - 2020… và đã đạt được các kết quả tích cực trong các lĩnh vực.

Hàng năm, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc các cấp ở địa phương đã chủ trì, hiệp thương với các tổ chức chính trị - xã hội, phối hợp với các tổ chức thành viên có liên quan để xây dựng kế hoạch giám sát, đồng thời trao đổi, thống nhất với Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân cùng cấp về nội dung, lĩnh vực, địa bàn và thời gian thực hiện giám sát trước khi ban hành kế hoạch, trong đó nhiều địa phương đã tập trung giám sát các chính sách, dự án trong chương trình mục tiêu xây dựng nông thôn mới. Thông qua hoạt động giám sát của Mặt trận đã giúp cho Chính phủ, chính quyền và ngành chức năng các cấp điều chỉnh các nội dung và chính sách trong xây dựng nông thôn, hỗ trợ nông dân phù hợp hơn và được Nhân dân đồng tình ủng hộ.

Được sự phối hợp tạo điều kiện của chính quyền, nhất là trong việc bố trí kinh phí hoạt động, Mặt trận ở nhiều địa phương, cơ sở đã chỉ đạo, hướng dẫn, phát huy vai trò của Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng trong việc giám sát nội dung các chương trình, dự án đầu tư xây dựng nông nghiệp, nông thôn. Các hoạt động giám sát trong nông nghiệp, nông thôn đã thu được kết quả tích cực trong thời gian qua như: giám sát việc đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn; giám sát việc bảo vệ môi trường; giám sát về việc chấp hành quy định của pháp luật về quản lý kinh doanh, sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm; giám sát các công trình, dự án đầu tư xây dựng nông thôn mới nhất là công trình, dự án từ nguồn lực do Nhân dân đóng góp; giám sát chính sách hỗ trợ, ưu đãi nông dân phát triển sản xuất, hỗ trợ nông dân nghèo; giám sát việc đánh giá, xét công nhận hoàn thành tiêu chí nông thôn mới... Không chỉ giám sát thông qua hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng, người dân ở cơ sở còn trực tiếp giám sát bằng việc phản ánh, đóng góp ý kiến vào việc đầu tư xây cơ sở hạ tầng, xây dựng đường giao thông nông thôn; quy hoạch sử dụng đất đai trong xây dựng nông thôn mới; khiếu nại, tố cáo những vi phạm của cơ quan có thẩm quyền liên quan đến quản lý, sử dụng đất đai, đến việc thực hiện các chế độ, chính sách đối với người nông dân...

Nắm bắt kịp thời tình hình Nhân dân, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp ở địa phương thường xuyên tập hợp, tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri và Nhân dân để thông báo tại kỳ họp Hội đồng nhân dân cùng cấp cấp, chủ động báo cáo cấp ủy, phối hợp với chính quyền và các ngành chức năng tổ chức giám sát theo chuyên đề. Thông qua việc thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở, Mặt trận đã phát huy quyền làm chủ của Nhân dân trong tham gia giám sát xây dựng nông thôn mới như giám sát trong đầu tư xây dựng các công trình phúc lợi, nhất là công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng; có cơ chế hỗ trợ và huy động Nhân dân tham gia xây dựng cơ sở hạ tầng, dồn điền đổi thửa... Ngoài ra, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp đã phối hợp với chính quyền tích cực tuyên truyền cho bà con nông dân nâng cao ý thức trách nhiệm tham gia giám sát thường xuyên, kịp thời phát hiện những sai phạm, bất cập để kiến nghị với cấp có thẩm quyền và các cơ quan chức năng về những vấn đề liên quan đến nông nghiệp, nông thôn, nhất là những bất cập trong chủ trương, chính sách liên quan trực tiếp đến đời sống, sinh hoạt hàng ngày của người dân.

Thực hiện Quyết định số 2540/QĐ-TTg ngày 30/12/2016 của Thủ tướng Chính phủ về việc ban hành Quy định điều kiện, trình tự, thủ tục, hồ sơ xét, công nhận và công bố địa phương đạt chuẩn nông thôn mới; địa phương hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã chủ trì, phối hợp với các tổ chức thành viên lấy ý kiến đánh giá sự hài lòng của người dân về kết quả xây dựng nông thôn mới. Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã ban hành Hướng dẫn số 122/HD-MTTW-BTT ngày 16/1/2019 (trước đó là Hướng dẫn số 78/HD-MTTW-BTT ngày 24/4/2017) về nội dung, quy trình lấy ý kiến đánh giá sự hài lòng của người dân đối với kết quả xây dựng nông thôn mới ở cấp huyện, cấp xã; xây dựng phiếu lấy ý kiến đánh giá sự hài lòng của người dân. Qua báo cáo của các địa phương cho thấy, việc đánh giá sự hài lòng của người dân đối với kết quả xây dựng nông thôn mới được thực hiện nghiêm túc, có sự chỉ đạo sát sao của các cấp ủy Đảng, sự phối hợp chặt chẽ của chính quyền; sự phân công trách nhiệm, theo dõi, tổng hợp, đánh giá kết quả cụ thể của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức thành viên và Ban Công tác Mặt trận ở khu dân cư. Thông qua việc lấy ý kiến đánh giá sự hài lòng của người dân đã khẳng định được vai trò chủ thể của Nhân dân trong xây dựng nông thôn mới; nâng cao trách nhiệm của chính quyền, của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận trong việc công nhận, công bố kết quả nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới của các địa phương. Đây được xem là một trong những kênh thông tin quan trọng giúp cho cấp ủy, chính quyền và các ngành chức năng đánh giá, kiểm chứng đối với kết quả xây dựng nông thôn mới ở từng địa phương, là giải pháp phòng ngừa bệnh thành tích ở cơ sở trong việc xét công nhận xã đạt chuẩn nông thôn mới. Việc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tổ chức lấy ý kiến đánh giá sự hài lòng của người dân đối với kết quả xây dựng nông thôn mới đã thể hiện được ý chí, nguyện vọng và sự tham gia giám sát của người dân, đồng thời đây cũng là một trong những hoạt động giám sát có hiệu quả của Mặt trận trong xây dựng nông thôn mới, mang lại hiệu ứng tích cực đối với hệ thống chính trị ở cơ sở, được Nhân dân đồng tình, ủng hộ. Báo cáo tổng hợp ý kiến người dân về kết quả xây dựng nông thôn mới của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp là một trong những căn cứ quan trọng, cần thiết để Hội đồng thẩm định nông thôn mới các cấp xem xét công nhận đạt chuẩn nông thôn mới của xã, huyện. Qua kết quả điều tra cho thấy, gần 85% số hộ nông thôn hài lòng về xây dựng nông thôn mới, gần 120 đơn vị cấp huyện xét công nhận đạt chuẩn nông thôn mới, mức độ hài lòng của người dân còn tăng lên rất cao, đạt từ 94 - 99%.

Qua việc phối hợp giữa Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với chính quyền, các tổ chức thành viên trong giám sát xây dựng nông thôn mới thời gian qua đã góp phần tạo được sự đồng thuận trong Nhân dân, từ đó phát huy được nội lực của người dân và huy động được sự vào cuộc của hệ thống chính trị các cấp tham gia xây dựng nông thôn mới. Kết cấu hạ tầng kinh tế- xã hội nông thôn nước ta đã thay đổi vượt bậc, khang trang, đồng bộ, từng bước đáp ứng nhu cầu sinh hoạt và sản xuất của người dân và bắt kịp nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội khu vực nông thôn. Hoạt động giám sát xây dựng nông thôn mới trong một số lĩnh vực, nội dung bước đầu đạt hiệu quả, nhất là giám sát trong thực hiện các tiêu chí đối với các địa phương đề nghị công nhận đạt chuẩn nông thôn mới và hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới, đồng thời qua giám sát đã góp phần làm cho các chương trình, dự án đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn và các chính sách hỗ trợ nông dân ngày càng hiệu quả, thực chất hơn, đáp ứng được mong đợi của Nhân dân.

Tuy vậy, công tác giám sát xây dựng nông thôn mới nói chung, công tác phối hợp giữa Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với chính quyền địa phương trong giám sát xây dựng nông thôn mới ở cơ sở nói riêng vẫn còn những tồn tại, hạn chế. Thực tiễn cho thấy, công tác giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc các cấp đối với nội dung xây dựng nông thôn mới hiệu quả còn hạn chế; một số cơ chế, chính sách về nông dân, nông thôn trong xây dựng nông thôn mới chưa được giải quyết kịp thời. Việc phối hợp giữa Mặt trận với chính quyền trong giám sát xây dựng nông thôn mới ở cơ sở nhiều nơi còn lúng túng, thiếu chặt chẽ. Nhiều nội dung phối hợp giám sát hiệu quả chưa cao như: giám sát bảo vệ môi trường, giám sát bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm, giám sát các công trình, dự án đầu tư từ nguồn vốn ngân sách nhà nước...; hoạt động giám sát của Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng ở nhiều địa phương còn nhiều khó khăn, bất cập... Những tồn tại, hạn chế này là do một số nguyên nhân như: Nhận thức một bộ phận cán bộ về xây dựng nông thôn mới còn hạn chế; một số nơi cấp ủy, chính quyền chưa quan tâm chỉ đạo và phối hợp thực hiện. Chương trình xây dựng nông thôn mới được Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực hiện thông qua cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh” nhưng việc phối hợp triển khai thực hiện giữa Mặt trận Tổ quốc, các ban, ngành chưa thống nhất, đồng bộ, nhất là ở cấp cơ sở và địa bàn dân cư, trong đó có hoạt động giám sát xây dựng nông thôn mới. Cơ chế tài chính để đầu tư, hỗ trợ Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp phối hợp với chính quyền và ngành chức năng trong triển khai thực hiện nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới nói chung, trong giám sát xây dựng nông thôn mới nói riêng còn hạn chế. Mặt trận ở một số địa phương, nhất là ở cơ sở chưa phát huy hết vai trò, nhiệm vụ của mình, chưa chủ động phối hợp với chính quyền trong giám sát các chính sách của Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới theo quy định; đội ngũ cán bộ Mặt trận ít được bồi dưỡng chuyên sâu về công tác giám sát và kỹ năng xây dựng các chương trình, kế hoạch giám sát, cán bộ Mặt trận các cấp thường xuyên thay đổi cũng là nguyên nhân khiến cho việc phối hợp tổ chức thực hiện giám sát còn hạn chế.

Một số giải pháp nâng cao hiệu quả phối hợp giữa Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với chính quyền địa phương trong giám sát xây dựng nông thôn mới

Một là, tăng cường, nâng cao chất lượng công tác giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và công tác phối hợp giữa Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với chính quyền địa phương trong giám sát xây dựng nông thôn mới trong quá trình tổ chức, triển khai thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025 theo quy định tại Nghị quyết số 25/2021/QH15 ngày 28/7/2021 của Quốc hội về việc phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025, Quyết định số 1689/QĐ-TTg ngày 11/10/2021 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Kế hoạch triển khai Nghị quyết số 25/2021/QH15.

Hai là, tiếp tục thực hiện có hiệu quả Nghị quyết liên tịch số 88/NQLT/CP-ĐCTUBTWMTTQVN giữa Chính phủ và Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam về việc phối hợp thực hiện giảm nghèo bền vững, xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh, trong đó xác định rõ trách nhiệm của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp trong việc phối hợp với chính quyền vận động, giám sát thực hiện xây dựng nông thôn mới, trách nhiệm của chính quyền địa phương trong công tác phối hợp và tạo điều kiện thuận lợi để Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cùng cấp và các tổ chức thành viên Mặt trận thực hiện xây dựng nông thôn mới.

Ba là, xây dựng chương trình, kế hoạch phối hợp giám sát cụ thể hàng năm có nội dung giám sát xây dựng nông thôn mới, theo hướng: Ủy ban Mặt trận Tổ quốc chủ trì, hiệp thương với các tổ chức chính trị - xã hội, phối hợp với các tổ chức thành viên có liên quan để dự thảo kế hoạch giám sát, sau đó trao đổi, thống nhất với Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân cùng cấp về nội dung, lĩnh vực, địa bàn và thời gian thực hiện giám sát trước khi ban hành kế hoạch giám sát.

Bốn là, trên cơ sở Bộ tiêu chí quốc gia và quy trình xét, công nhận nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025; tùy vào tiến độ, kết quả xây dựng nông thôn mới ở từng địa phương, cơ sở mà nội dung phối hợp giám sát tập trung vào các vấn đề như: Giám sát việc bảo vệ môi trường, bảo đảm an toàn thực phẩm; giám sát việc phân bổ và sử dụng nguồn vốn của Nhà nước, việc huy động sức dân xây dựng nông thôn mới, nợ đọng xây dựng nông thôn mới; giám sát quá trình bình xét, công nhận xã, huyện đạt chuẩn nông thôn mới, xã, huyện đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao, xã nông thôn mới kiểu mẫu; việc công nhận gia đình văn hóa, khu dân cư văn hóa, xã văn hóa đạt chuẩn nông thôn mới… Bảo đảm quy mô, nội dung giám sát, thành phần tham gia giám sát, thời gian giám sát phù hợp với điều kiện cụ thể của địa phương, tránh ôm đồm nhiều nội dung nhưng không bảo đảm tính khả thi trong tổ chức thực hiện giám sát.

Năm là, phát huy hơn nữa vai trò của Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng trong giám sát các công trình, dự án đầu tư từ nguồn vốn của Nhà nước và đối với các công trình mà người dân trực tiếp hưởng lợi. Thành phần Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng ngoài đại diện Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc cấp xã phải gồm cả đại diện của Hội đồng nhân dân xã, các tổ chức chính trị - xã hội và đại diện của cộng đồng dân cư hưởng lợi công trình do dân bầu ra. Đối với các nội dung giám sát xây dựng nông thôn mới khác, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc cũng cần nâng cao tính chủ động để đề nghị chính quyền phối hợp trong việc cử thành viên tham gia giám sát và tạo các điều kiện thuận lợi (về cơ chế, kinh phí…) trong quá trình tổ chức thực hiện để nâng cao hiệu quả giám sát.

Tài liệu tham khảo

1.       Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Báo cáo số 808/BC-MTTW-BTT ngày 14/12/2019: Báo cáo Tổng kết 10 năm Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực hiện Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới (giai đoạn 2009-2019).

2.       Báo Điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam.https://dangcongsan.vn/xa-hoi/giai-quyet-tot-no-dong-xay-dung-co-ban-trong-xay-dung-nong-thon-moi-563162.html

3.       Chính phủ - Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Nghị quyết số 88/NQLT/CP-ĐCTUBTWMTTQVN ngày 7/10/2016: Nghị quyết liên tịch phối hợp thực hiện giảm nghèo bền vững, xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh.

4.       Quốc hội. Hiến pháp nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam (năm 2013).

5.       Quốc hội. Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (năm 2015).

6.       Quốc hội, Nghị quyết số 25/2021/QH15 ngày 28/7/2021: Nghị quyết về việc phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025.

7.       Thủ tướng Chính phủ, Quyết định số 1600/QĐ-TTg ngày 16/8/2016: Quyết định phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2016-2020.

8.       Thủ tướng Chính phủ, Quyết định số 1689/QĐ-TTg ngày 11/10/2021: Quyết định ban hành Kế hoạch triển khai Nghị quyết số 25/2021/QH15 ngày 28/7/2021 của Quốc hội về việc phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025.