Phó Chủ tịch Uỷ ban Trung ương MTTQ Việt Nam Nguyễn Hữu Dũng trình bày tham luận tại Hội thảo

Theo đó, nội dung tham luận nêu rõ, phát huy và mở rộng dân chủ cơ sở vừa là phương thức, điều kiện đảm bảo quyền tham gia quản lý nhà nước của nhân dân, đồng thời là điều kiện tốt nhất để khắc phục bệnh quan liêu và chống những hiện tượng, hành vi phản dân chủ phát sinh trong các loại hình cơ sở. Nếu cơ sở mạnh thì cả hệ thống chính trị và các cơ quan, đơn vị, tổ chức vững mạnh, các địa phương, vùng miền và toàn xã hội cũng vững mạnh; ngược lại, nếu cơ sở yếu kém, trì trệ thì cả hệ thống chính trị và các cơ quan, đơn vị, tổ chức vững mạnh, các địa phương, vùng miền và toàn xã hội sẽ bị ảnh hưởng. Muốn phát triển nhanh và bền vững thì phải bắt đầu ổn định từ cơ sở, phải xuất phát từ cơ sở, có như vậy mới bảo đảm cho sự gắn kết, thống nhất bền vững giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân.

Giữa thực hiện dân chủ ở cơ sở với giải quyết khiếu nại, tố cáo có mối quan hệ hữu cơ chặt chẽ, có tác động qua lại cả hai chiều và là tiền đề, điều kiện của nhau. Cụ thể là, nếu cơ quan, đơn vị, tổ chức và người đứng đầu thực hiện tốt dân chủ ở cơ sở thì nơi đó các cơ quan có thẩm quyền rất ít phải nhận và xử lý, giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo; ngược lại, nơi nào thiếu quan tâm, không thực hiện tốt dân chủ ở cơ sở thì hiện tượng phải tiếp nhận và xử lý, giải quyết nhiều đơn thư khiếu nại, tố cáo. Thực hiện tốt dân chủ ở cơ sở là nhân tố quan trọng tạo đồng thuận xã hội, góp phần giải quyết khiếu nại, tố cáo thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ chính trị tại địa phương, cơ sở.

Thực hiện dân chủ ở cơ sở góp phần giải quyết khiếu nại, tố cáo

Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (Bổ sung, phát triển năm 2011). Nghị quyết Đại hội ĐBTQ lần thứ XIII của Đảng nêu rõ phương hướng, nhiệm vụ “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội làm nòng cốt để nhân dân làm chủ. Quan điểm chỉ đạo của Đảng, đã được thể chế hóa Hiến pháp năm 2013, Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015, Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở.  Đó là những cơ sở chính trị, pháp lý chủ yếu, quan trọng nhất về vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong thực hiện dân chủ ở cơ sở theo đó góp phần giải quyết khiếu nại, tố cáo ở nước ta.

Thời gian qua, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp và các tổ chức thành viên đã tham gia công tác bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp như: chủ trì xây dựng các dự thảo nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, nghị quyết liên tịch giữa Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam...; tổ chức các hội nghị hiệp thương; tổ chức hội nghị cử tri; tổ chức hội nghị tiếp xúc cử tri để vận động bầu cử; tham gia thành lập các tổ chức phụ trách bầu cử; công tác tuyên truyền; tổ chức hoạt động giám sát để đảm bảo cử tri lựa chọn được các đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp xứng đáng nhất đại diện cho ý chí, nguyện vọng của cử tri và Nhân dân cả nước để tham gia vào cơ quan quyền lực cao nhất của Nhà nước và cơ quan đại biểu nhân dân ở địa phương.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là thành viên các Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia và thành viên Hội đồng tuyển chọn Kiểm sát viên Viện Kiểm sát nhân dân tối cao để lựa chọn thẩm phán và kiểm sát viên có năng lực, phẩm chất và uy tín cho ngành Tòa án và ngành Kiểm sát. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cũng tham gia thành viên Hội đồng thi tuyển Kiểm sát viên sơ cấp, Kiểm sát viên trung cấp; chủ trì lựa chọn, giới thiệu người có phẩm chất, năng lực và uy tín để giới thiệu cho Hội đồng nhân dân các cấp bầu Hội thẩm nhân dân, tham gia hoạt động xét xử.

Cùng với đó, hoạt động giám sát do Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là hình thức rất quan trọng và có hiệu quả để kiểm soát quyền lực chính trị, quyền lực nhà nước nhằm bảo đảm dân chủ trong đời sống xã hội. Hoạt động phản biện có ý nghĩa quan trọng góp phần hoàn thiện các dự thảo văn bản quy phạm pháp luật, các đề án, dự án, chương trình kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, của các địa phương. Các dự thảo văn bản đó khi được ban hành sẽ bảo đảm dân chủ cũng như quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân và hiệu lực, hiệu quả cao trên thực tế. Theo số liệu thống kê, từ tháng 01/2022 đến ngày 30/11/2022, Ủy ban MTTQ Việt Nam 3 cấp đã tổ chức 5.618 hội nghị phản biện xã hội; 520 hội nghị đối thoại trực tiếp.

Đối với hoạt động tham gia xây dựng chính sách, pháp luật, góp ý xây dựng Đảng, Nhà nước, tham gia phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, theo quy định của pháp luật, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có quyền đề nghị xây dựng luật, pháp lệnh; trình dự án văn bản quy phạm pháp luật; tham gia các ban soạn thảo, tổ biên tập xây dựng các dự án văn bản quy phạm pháp luật; tham gia góp ý kiến xây dựng văn bản pháp luật. Từ tháng 01/2022 đến ngày 30/11/2022, Ủy ban MTTQ Việt Nam 3 cấp đã tổ chức góp ý 16.909 văn bản quy phạm pháp luật; 33.381 dự thảo các chương trình, đề án và các văn bản khác của cấp ủy, chính quyền các cấp.

Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã ban hành “Chương trình hành động của MTTQ Việt Nam thực hiện công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí giai đoạn 2018-2020”; phát động và trao “giải báo chí toàn quốc phòng, chống tham nhũng, tiêu cực lần thứ 4 năm 2022-2023”; tham gia xây dựng và triển khai thực hiện Quy định của Ban Bí thư Trung ương Đảng về “Giám sát của MTTQ Việt Nam, các tổ chức chính trị- xã hội và nhân dân đối với việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên” Quy định 124.

Đối với việc đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân, MTTQ Việt Nam đã phát huy vai trò của mình trong tập hợp ý kiến, kiến nghị của nhân dân. Việc tập hợp ý kiến, kiến nghị cử tri và nhân dân của Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam trong thời gian qua phản ánh trung thực, khách quan tâm tư, nguyện vọng của cử tri và nhân dân cả nước gửi đến Quốc hội, Chính phủ, các bộ, ngành Trung ương. Tại các kỳ họp của Hội đồng nhân dân, Ủy ban MTTQ Việt Nam cùng cấp đều chủ động tập hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri và Nhân dân gửi đến Hội đồng nhân dân và các cơ quan nhà nước ở địa phương để giải quyết.

Công tác tiếp công dân, xử lý đơn thư khiếu nại, tố cáo của công dân luôn được MTTQ Việt Nam các cấp quan tâm, chú trọng và có nhiều kết quả. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã tích cực phối hợp với cơ quan nhà nước trong việc giải quyết khiếu nại, tố cáo, phản ánh kiến nghị của công dân. Từ tháng 01/2022 đến ngày 30/11/2022, bộ phận tiếp công dân 4 cấp đã xử lý 23.584 đơn thư, có 15.936 công văn chuyển đơn và công văn hướng dẫn công dân; tiếp 79.447 lượt công dân.

Với tư cách thành viên Hội đồng xét đặc xá Trung ương, Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam đã làm tốt vai trò thành viên của mình, trực tiếp thẩm định 6.903 hồ sơ phạm nhân đề nghị đặc xá do Thường trực Hội đồng xét đặc xá Trung ương đề nghị.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn

Ủy ban MTTQ Việt Nam các cấp phối hợp giám sát việc công khai những nội dung Nhân dân được biết, được bàn, các quy định, quy chế, thủ tục hành chính của chính quyền địa phương, các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội; dự án đầu tư tại địa phương; quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất; dự toán, quyết toán ngân sách; chính sách hỗ trợ có liên quan trực tiếp đến người dân; trình tự thủ tục hành chính liên quan đến Nhân dân; việc sử dụng các khoản quỹ, khoản do Nhân dân đóng góp...

MTTQ Việt Nam các cấp phối hợp với chính quyền, các tổ chức thành viên thực hiện các chính sách an sinh xã hội. Là nòng cốt tham gia xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước trong cộng đồng dân cư. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực hiện giám sát thông qua hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng. Từ 2019 đến tháng 6/2022: Tổng số Ban Thanh tra nhân dân là 15.243; tổng số cuộc Ban Thanh tra nhân dân chủ trì giám sát của các tỉnh, thành phố là 38.613 cuộc. Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng là: 23.700 Ban với tổng số công trình, dự án được giám sát là 27.038; Ban Thanh tra nhân dân chủ trì giám sát của các tỉnh, thành phố là 38.613 cuộc.

Tham gia tổ chức thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở, tham gia đối thoại, hòa giải, xây dựng cộng đồng tự quản tại địa bàn khu dân cư. Theo đó, từ tháng 01/2022 đến ngày 30/11/2022, Ủy ban MTTQ Việt Nam 3 cấp tại địa phương đã tổ chức 22.535 cuộc hội nghị đối thoại trực tiếp của người đứng đầu cấp ủy Đảng, chính quyền với Nhân dân.

Bài học kinh nghiệm trong thực hiện dân chủ ở cơ sở

Với những kết quả đạt được nêu trên của Mặt trận trong thực hiện dân chủ ở cơ sở đã có những chuyển biến tích cực, chủ động, sáng tạo, thiết thực, đi vào chiều sâu, đáp ứng cơ bản nguyện vọng của các tầng lớp nhân dân, góp phần giải quyết khiếu nại, tố cáo, củng cố xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Chất lượng đội ngũ cán bộ Mặt trận các cấp ngày càng được quan tâm. Ủy ban MTTQ các cấp từng bước làm đã tốt vai trò là cầu nối vững chắc giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân.

Nhìn chung, cơ bản nhận thức của chính quyền các cấp về trách nhiệm phối hợp và bảo đảm, tạo điều kiện thuận lợi để MTTQ Việt Nam cùng cấp thực hiện quyền và trách nhiệm của mình được nâng lên. Phương thức hoạt động của Mặt trận ngày càng đổi mới, thiết thực, phù hợp với đòi hỏi của thực tiễn về thực hiện dân chủ ở cơ sở góp phần xây dựng, phát triển kinh tế, văn hoá - xã hội, an ninh, quốc phòng, giải quyết khiếu nại, tố cáo.

Tuy nhiên, cấp uỷ đảng, chính quyền ở một số nơi chưa quan tâm, nhận thức chưa đầy đủ, thiếu thống nhất về vai trò, vị trí, chức năng, nhiệm vụ của Mặt trận trong hệ thống chính trị, nhất là vai trò trong thực hiện dân chủ ở cơ sở. Một số quy định của pháp luật về vai trò của MTTQ Việt Nam trong thực hiện dân chủ ở cơ sở còn chung chung, chưa có các quy định bảo đảm để người dân thực hiện dân chủ ở cơ sở.

Cùng với đó, cơ chế phối hợp giữa chính quyền với MTTQ Việt Nam có lúc, có nơi chưa chặt chẽ, thiếu thường xuyên. Mối quan hệ giữa Ủy ban MTTQ với các tổ chức thành viên và giữa các tổ chức thành viên với nhau, nhận thức về nguyên tắc phối hợp và thống nhất hành động giữa Mặt trận và các tổ chức thành viên chưa đầy đủ. Việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân và hoạt động giám sát, phản biện xã hội, tham gia xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền... của MTTQ chất lượng và hiệu quả có nơi, có lúc còn hạn chế. Công tác tuyên truyền, phổ biến, quán triệt các chủ trương, chính sách pháp luật về dân chủ cơ sở ở một số địa phương, cơ quan, đơn vị chưa kịp thời, chưa toàn diện. 

Từ những kết quả đã đạt được có thể khẳng định, để phát huy vai trò của MTTQ Việt Nam trong thực hiện dân chủ ở cơ sở nhằm góp phần giải quyết khiếu nại, tố cáo, toàn hệ thống Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần thống nhất nhận thức, đặc biệt quán triệt sâu sắc quan hệ giữa Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội làm nòng cốt để nhân dân làm chủ, quan điểm của Đảng ta nêu ra từ Đại hội XIII; Bám sát chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân để tiếp tục đổi mới nội dung, phương thức hoạt động.

Song song với đó, hoạt động của MTTQ Việt Nam và các tổ chức thành viên cần tiếp tục đẩy mạnh theo hướng bám sát địa bàn cơ sở, sâu sát với đời sống của Nhân dân để nắm chắc tâm tư, tình cảm, nguyện vọng của Nhân dân, của hội viên, đoàn viên. Nhất là ở đâu cấp ủy, tổ chức Đảng, người đứng đầu gương mẫu, quan tâm lãnh đạo, tạo điều kiện thì ở đó việc thực hiện dân chủ cơ sở có nề nếp, thực chất.

Đồng thời, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên cần chủ động đề xuất với Đảng, phối hợp với chính quyền các cấp để xây dựng, hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách thực hiện hiệu quả nhất phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng.

Trong thời gian tới, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp tập trung Tuyên truyền, tổ chức triển khai thực hiện bảo đảm chất lượng, hiệu quả Chỉ thị số 18-CT/TW, ngày 26/10/2022 của Ban Bí thư về phát huy vai trò, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội; Chỉ thị số 22-CT/TW, ngày 25/5/2023 của Ban Bí thư về lãnh đạo Đại hội Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp và Đại hội đại biểu toàn quốc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam lần thứ X, nhiệm kỳ 2024 - 2029; Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở được Quốc hội khóa XV thông qua tại Kỳ họp thứ 4, có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 7 năm 2023; Tiếp tục góp ý, theo dõi việc tiếp thu ý kiến phản biện của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam của các cơ quan chủ trì soạn thảo đối với các dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi); Luật Nhà ở (sửa đổi) và Luật Kinh doanh Bất động sản (sửa đổi).

Với mục tiêu tiếp tục xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân ở nước ta, bảo đảm thực hiện tốt nhất dân chủ ở cơ sở sẽ góp phần giải quyết khiếu nại, tố cáo ở Việt Nam, đáp ứng yêu cầu của Đảng, Nhà nước và kỳ vọng của Nhân dân đối với MTTQ Việt Nam trong tình hình mới./.

Hương Diệp (ghi)