Chủ tịch UBTƯ MTTQ Việt Nam Trần Thanh Mẫn tại buổi làm việc với Bộ Tài nguyên và Môi trường về công khai kết luận thanh tra (Ảnh: Quang Vinh).

Hiến pháp năm 2013 quy định: “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của tổ chức chính trị, các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội và các cá nhân tiêu biểu trong các giai cấp, tầng lớp xã hội, dân tộc, tôn giáo, người Việt Nam định cư ở nước ngoài. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân; đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân; tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; giám sát, phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước, hoạt động đối ngoại nhân dân góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”.

Điều 21, Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015 quy định Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia xây dựng pháp luật như sau:

1. Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có quyền đề nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Quốc hội về xây dựng luật, pháp lệnh; trình Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội dự án luật, pháp lệnh.

2. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam theo quy định của pháp luật tham gia góp ý kiến vào dự thảo Hiến pháp, dự án luật, pháp lệnh và dự thảo văn bản quy phạm pháp luật khác; kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung, bãi bỏ văn bản pháp luật trái Hiến pháp và pháp luật.

3. Trong quá trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật, cơ quan, tổ chức chủ trì soạn thảo và các cơ quan, tổ chức hữu quan có trách nhiệm tạo điều kiện để Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia góp ý kiến; tiếp thu và phản hồi kiến nghị của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam theo quy định của pháp luật.

Thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình, công tác xây dựng pháp luật của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thời gian qua gắn liền với quá trình đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, đã thực hiện ngày càng tốt hơn vai trò đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân, tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước và khối đại đoàn kết toàn dân tộc; chăm lo bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng, hợp pháp của nhân dân.

Từ khi Hiến pháp năm 2013 ra đời, Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có hiệu lực pháp luật (năm 2014 đến nay), công tác tham gia xây dựng pháp luật của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên được tăng cường, đi vào chiều sâu và đạt được nhiều kết quả có ý nghĩa.

* Thực hiện quyền sáng kiến pháp luật theo quy định của Hiến pháp và Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và một số tổ chức thành viên đã chủ động chuẩn bị và đề nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội trình Quốc hội ra Nghị quyết về chương trình xây dựng luật, pháp lệnh giao chủ trì soạn thảo một số văn bản quy phạm pháp luật, đáng chú ý là Dự án Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (đã được Quốc hội khóa XIII, kỳ họp thứ 9 thông qua ngày 9/6/2015), Nghị quyết 1134/2016/UBTVQH13 quy định chi tiết, hướng dẫn về việc tổ chức Hội nghị cử tri; việc giới thiệu người ứng cử đại biểu Hội đồng nhân dân cấp xã, thôn, tổ dân phố; việc hiệp thương giới thiệu người ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân trong bầu cử bổ sung; Nghị quyết liên tịch số 11/2016/UBTVQH-CP-DDCTUBTWWMTTQVN về việc hướng dẫn quy trình hiệp thương, giới thiệu người ứng cử đại biểu Quốc hội khóa XIV, đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2016 - 2021; Nghị quyết số 1213/2016/UBTVQH13 về Quy chế tổ chức và hoạt động của Đoàn hội thẩm; Nghị quyết liên tịch giữa Chính phủ và Mặt trận Tổ quốc Việt Nam số 01/2014/NQLT/CP-UBTUMTTQVN về việc hướng dẫn phối hợp thực hiện một số quy định của pháp luật về hòa giải cơ sở.

Trong năm 2016, Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam được giao chủ trì xây dựng 02 dự án Nghị quyết liên tịch quy định chi tiết việc tổ chức tiếp xúc cử tri của đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân và dự thảo NQLT quy định chi tiết hình thức giám sát và phản biện xã hội; phối hợp với Thanh tra Chính phủ xây dựng nghị định thay thế Nghị định số 99 quy định về tổ chức và hoạt động của thanh tra nhân dân. Đến nay, các dự thảo đã từng bước hoàn thiện để trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ xem xét, ký ban hành.

Các tổ chức chính trị - xã hội như Công đoàn Việt Nam, Hội Nông dân Việt Nam, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Hội Cựu chiến binh Việt Nam, Hội Luật gia Việt Nam, Liên minh Các hợp tác xã Việt Nam, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, Liên hiệp Các tổ chức hữu nghị Việt Nam… cũng đã xây dựng, ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật¹.

Các dự án luật, pháp lệnh do Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên chủ trì soạn thảo luôn có sự quan tâm của lãnh đạo các cơ quan, tổ chức và nhận được sự phối hợp thường xuyên, chặt chẽ của nhiều cơ quan nhà nước. Việc Quốc hội và Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét thông qua một số luật, pháp lệnh có đối tượng điều chỉnh liên quan trực tiếp đến Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên đã góp phần quan trọng cho công tác đổi mới về tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, nhất là trong công tác tham gia, xây dựng, củng cố chính quyền.

* Về việc góp ý kiến các văn bản quy phạm pháp luật

Từ năm 2014 - 2016, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã tập trung vào hoạt động góp ý các văn bản quy phạm pháp luật. Nhiều hội nghị, hội thảo, tọa đàm chuyên sâu đã được Ban Thường trực UBTƯ MTTQ Việt Nam tổ chức và phối hợp với các cơ quan liên quan tổ chức với sự tham gia của các chuyên gia, nhà khoa học… trên nhiều lĩnh vực.

Hằng năm, Ban Thường trực UBTƯ MTTQ đã tổ chức góp ý đối với hàng chục dự thảo luật, nghị định, trong đó trọng tâm là các luật nhằm triển khai thi hành Hiến pháp năm 2013 và các văn bản dưới luật quan trọng liên quan tới tổ chức bộ máy nhà nước, quyền, nghĩa vụ cơ bản của công dân như: Luật Tổ chức Quốc hội, Luật Tổ chức Chính phủ; Luật Tổ chức chính quyền địa phương; Bộ luật Dân sự (sửa đổi); Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật; Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND; Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự; Luật Nghĩa vụ quân sự; Luật Ngân sách nhà nước; Luật An toàn, vệ sinh lao động; Luật Tài nguyên, Môi trường biển và hải đảo; Luật Tín ngưỡng, tôn giáo; Nghị định về chính sách phát triển hợp tác xã nông nghiệp; Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 193/2013/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Hợp tác xã; Nghị định quy định về chính sách phát triển hợp tác xã nông nghiệp; Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về tiêu chí nông thôn mới; Quyết định của Thủ tướng Chính phủ ban hành bộ tiêu chí quốc gia về phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa.

Trong nhiệm kỳ khóa VIII (2014 - 2019), Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã thành lập 7 Hội đồng tư vấn bao gồm nhiều chuyên gia, nhà khoa học để giúp cho Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia góp ý, phản biện các dự án chính sách, pháp luật có liên quan.

Bên cạnh đó, các tổ chức thành viên cũng tổ chức góp ý kiến đối với nhiều dự thảo văn bản pháp luật liên quan trực tiếp chức năng, nhiệm vụ của tổ chức mình và quyền, trách nhiệm của đoàn viên, hội viên. Điển hình như Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam tập trung tham gia góp ý vào những vấn đề liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp có ảnh hưởng, tác động sâu sắc đến phụ nữ và mục tiêu bình đẳng giới gồm: quyền, trách nhiệm, nghĩa vụ bình đẳng của phụ nữ trong các lĩnh vực của đời sống xã hội và gia đình; quyền và lợi ích liên quan trực tiếp và gián tiếp đến đặc thù giới tính nữ và vai trò người mẹ của phụ nữ; bảo vệ danh dự, nhân phẩm của phụ nữ trước những tác động xấu của mặt trái cơ chế thị trường, toàn cầu hóa, các tệ nạn xã hội ma túy, mại dâm, cờ bạc, rượu chè, bạo lực gia đình.; bảo đảm cơ hội tham gia, đóng góp của phụ nữ trong xã hội, gia đình và các biện pháp hỗ trợ, tạo điều kiện để phụ nữ thực hiện quyền và trách nhiệm pháp lý của công dân.

Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam tập trung tham gia góp ý vào những văn bản quy phạm có nội dung liên quan trực tiếp đến người lao động; chú trọng đến những quy định nhằm chăm lo và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của người lao động.

Các tổ chức thành viên Mặt trận cũng có nhiều cách làm phong phú để phát huy trí tuệ của các chuyên gia, các thành viên tham gia có chất lượng vào việc góp ý một số dự án chính sách, pháp luật, chương trình, dự án kinh tế - xã hội của Nhà nước.

Ở địa phương, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp cũng đã phối hợp tổ chức nhiều hội nghị đóng góp ý kiến vào các dự thảo văn bản luật theo đề nghị của các cơ quan soạn thảo ở Trung ương, trong đó có dự án luật quan trọng như: Dự thảo Bộ luật Dân sự (sửa đổi); Dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương, Dự thảo Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND; Dự thảo Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội, Dự thảo Luật Ban hành văn bản quy phạp pháp luật.

Đối với các dự thảo văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền địa phương, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh tham gia góp ý nhiều dự thảo của HĐND, UBND tỉnh liên quan trực tiếp đến quyền và lợi ích của nhân dân, đến đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng... như quy định về bồi thường, hỗ trợ tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, góp ý dự thảo Quyết định quy định chính sách hỗ trợ ổn định đời sống và sản xuất cho người dân sau tái định cư các dự án thủy lợi, thủy điện; văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến nông nghiệp, nông dân, nông thôn trên địa bàn tỉnh; tái cơ cấu ngành nông nghiệp tỉnh theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững tại địa phương mình.²

Những ý kiến góp ý của Mặt trận đã tác động quan trọng đến quá trình tiếp thu điều chỉnh các nội dung văn bản và chính sách của các địa phương; ngày càng thể hiện sự đổi mới về nội dung và phương thức hoạt động, phát huy dân chủ, góp phần thực hiện phát triển kinh tế - xã hội của cả nước, xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền trong sạch, vững mạnh, đáp ứng niềm tin trong nhân dân.

Mặc dù đã đạt được kết quả tích cực nhưng trên thực tế, việc tham gia xây dựng pháp luật của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên vẫn còn những hạn chế, như: việc góp ý của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chỉ tiến hành khi được cơ quan Nhà nước yêu cầu. Việc tổ chức lấy ý kiến, tạo cơ chế thuận lợi cho các cơ quan, tổ chức trong hệ thống Mặt trận và đông đảo tầng lớp nhân dân tham gia góp ý kiến đối với các văn bản quy phạm pháp luật còn hạn chế, thời gian gửi lấy ý kiến của phần lớn các văn bản quy phạm pháp luật khi gửi đến xin ý kiến Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức thành viên thường rất gấp. Do vậy, nhiều dự án luật chưa thực sự huy động được sự tham gia đóng góp ý kiến của nhiều chủ thể khác nhau. Những văn bản góp ý do Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và tổ chức thành viên gửi đến các cơ quan hữu quan chủ trì soạn thảo, do không có cơ chế cụ thể nên việc góp ý chỉ là một chiều và hình thức, thiếu cơ chế về trách nhiệm phản hồi; các cơ quan chủ trì soạn thảo có tiếp thu, tiếp thu ở mức độ nào hoặc không tiếp thu thì cơ quan gửi văn bản góp ý kiến không được biết.

* Một số giải pháp tăng cuờng hiệu quả trong công tác xây dựng pháp luật của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

Để công tác xây dựng pháp luật của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đạt hiệu quả, góp phần tham gia xây dựng Nhà nước để phát triển đất nước bền vững, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân; phát huy dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội, xin đưa ra một số giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả trong công tác xây dựng pháp luật của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong thời gian tới như sau:

Một là, cần nâng cao nhận thức của các cơ quan soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật trong việc coi trọng sự tham gia xây dựng chính sách, pháp luật của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên. Cần coi đây là một kênh quan trọng thể hiện ý chí, nguyện vọng của nhân dân theo đúng tinh thần đổi mới của Hiến pháp năm 2013 về sự tham gia của người dân vào công tác xây dựng và quản lý Nhà nước, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.

Hai là, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần tăng cường phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội với các cơ quan có thẩm quyền ban hành văn bản pháp luật. Đồng thời, cán bộ Mặt trận, các tổ chức chính trị - xã hội cần phải sâu sát hơn với các tầng lớp nhân dân, đoàn viên, hội viên để lắng nghe ý kiến phản ánh của nhân dân, của hội viên, đoàn viên đối với hoạt động của cơ quan Nhà nước, đại biểu dân cử và cán bộ, công chức Nhà nước. Đây là nguồn thông tin, tư liệu vô cùng phong phú về cả lý luận và thực tiễn để có cơ sở góp ý kiến, tham gia vào quá trình xây dựng pháp luật đạt hiệu quả, gắn chặt với thực tiễn và đảm bảo khả thi trên thực tế.

Ba là, tăng cường trao đổi, phối hợp phản ánh thông tin với các cơ quan Nhà nước, các ngành chức năng và các tổ chức thành viên để từng bước chủ động hơn trong việc xây dựng các kế hoạch tham gia góp ý các văn bản quy phạm pháp luật hằng năm. Trong thời gian tới, cần tập trung góp ý kiến vào các dự án Luật quan trọng liên quan trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân như: Dự án Luật Biểu tình, Dự án Luật về Hội, Dự án Luật Tín ngưỡng, tôn giáo, Luật Phòng, chống tham nhũng (sửa đổi).

Bốn là, căn cứ vào tình hình thực tiễn của từng địa phương Mặt trận Tổ quốc các cấp cần lựa chọn được nội dung, vấn đề cần góp ý xây dựng chính quyền phù hợp, đúng, trúng những vấn đề mà nhân dân đang quan tâm. Cần tập trung nguồn lực để thực hiện công tác xây dựng pháp luật. Thường xuyên lắng nghe, tập hợp các ý kiến, kiến nghị của cử tri và nhân dân, lắng nghe các vấn đề mà các tầng lớp nhân dân quan tâm, phản ánh thông qua Ban Công tác Mặt trận ở khu dân cư, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức thành viên ở từng cấp.

Năm là, trong quá trình tổ chức các hoạt động góp ý cần phát huy vai trò, huy động trí tuệ của các vị ủy viên, các tổ chức thành viên, các vị nhân sĩ, trí thức, các giới, dân tộc, tôn giáo, các nhà khoa học, các chuyên gia, những người đã tham gia lãnh đạo, quản lý liên quan đến nội dung dự thảo văn bản pháp luật. Quan tâm nâng cao chất lượng cán bộ Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội các cấp về trình độ chuyên môn, năng lực nhìn nhận, phân tích, đánh giá vấn đề, kỹ năng lắng nghe, tổng hợp… để đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới.

Th.S Đặng Thị Kim Ngân

Ban Dân chủ Pháp luật, Uỷ ban Trung ương MTTQ Việt Nam