Người dân tấp nập đi lễ chùa đầu năm. Ảnh: Vương Trần.

Vì sao chúng ta mê tín?

Con người, điển hình là bất cứ đứa trẻ nào, độ lên ba là hay hỏi “cái gì”, “tại sao”, “thế nào”... vì bé muốn tìm hiểu.

Tại sao ta ngã bệnh? Khi chưa có khoa học thì người ta tin là có tà ma. Tại sao ta bị tai nạn? Khi chưa có một giải thích hợp lý thì ta tin ở số phận, sự an bài của một đấng thiêng liêng nào đó.

Cho tới thế kỷ thứ 19 và thậm chí đến đầu thế kỷ thứ 20, tầng lớp ít vốn khoa học ở Bỉ vẫn cầu Thánh Chritophe trước khi khởi hành đi đâu xa vì quan niệm thánh ấy lo cho bình an trên đường đi.

Ngày nào người dân không làm chủ được cuộc sống của mình thì họ còn tin rằng số phận được an bài bởi đấng tối cao. Họ tin đến nỗi tất cả những gì không giải thích được kết hợp lại với nhau và cấu thành phần tâm linh.

Mặt khác, tín ngưỡng còn là sợi dây nối kết người với người sống cùng trong một xã hội. Trong chữ RELIGION, tiếng Pháp, có nghĩa là ĐẠO - cái gốc “RELIER” có nghĩa là “kết nối”. Thật vậy, đạo nào cũng cho ra những nguyên tắc luân lý “dạy” giáo dân sống hài hòa cùng nhau.

10 điều cấm kỵ trong đạo Thiên chúa, lý thuyết nhân quả trong đạo Phật… dạy tín đồ làm điều thiện và tránh điều ác.

Trong hiện tượng mê tín hay cuồng tín, các nhà xã hội học hay nhìn về hướng giới trẻ, tức là những người được đi học, được tiếp cận với tri thức. Theo nguyên tắc, những người này ít cuồng tín hơn các thành phần khác.

Thế nhưng khi thấy các thanh niên ngày xuân đi chùa để cầu thi đỗ thì có lẽ ta nên đặt câu hỏi “giáo dục ta thế nào mà học trò tin vào thần thánh để đi thi?”.

Làm sao để bớt các hiện tượng mê tín?

Không có đũa thần để, chỉ với một sắc lệnh, một luật… thay đổi hiện trạng. Nếu biết tại sao người ta thành mê tín thì có thể dùng những phương tiện trái ngược để “trị” mê tín.

Phương thức mà chúng tôi ủng hộ là giáo dục, đi từ giới trẻ. Không cần cấm đoán, chỉ dùng lý lẽ khoa học - đặc biệt về tâm lý và xã hội học, hai môn mà ta chưa cho vào chương trình phổ thông. Và phải làm sao chủ đích của giáo dục là khai phóng, tức là tập tành cho trẻ tự lập, dựa trên hai chân mình mà đi, với một cái đầu biết suy nghĩ ở trên hai vai - chứ không đựa vào bất cứ ai, nhất là không dựa vào thần thánh.

Các báo chí cũng có thể góp phần nâng cao hiểu biết của dân tình bằng những bài quảng bá khoa học - khoa học chính hiệu chứ không phải khoa học “giả cầy”.

Theo Nguyễn Huỳnh Mai/Lao động