Quang cảnh Hội thảo “Phát huy vai trò của MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức xã hội - nghề nghiệp, các tổ chức xã hội đáp ứng yêu cầu xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam”

Thực trạng Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Nhân dân tham gia xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Tập hợp, xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội

Quán triệt đường lối, chủ trương của Đảng về đại đoàn kết toàn dân tộc, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã phối hợp chặt chẽ với các cơ quan Nhà nước và phối hợp thống nhất hành động với các tổ chức thành viên tăng cường tuyên truyền, vận động, tập hợp rộng rãi mọi tầng lớp Nhân dân. Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp và các tổ chức thành viên triển khai các đợt sinh hoạt chính trị, diễn đàn nhân dân, sinh hoạt chi đoàn, chi hội... theo các trọng tâm, chủ đề để triển khai các nghị quyết của Đảng, pháp luật của Nhà nước.

Mặt trận và các thành viên luôn đổi mới nội dung, phương thức hoạt động, gắn bó mật thiết với Nhân dân; mời các thành phần, cá nhân uy tín, tiêu biểu tham gia ủy ban, ban chấp hành, hội đồng tư vấn, các hình thức tập hợp của Mặt trận, đoàn thể nhằm phát huy uy tín, tri thức, kinh nghiệm của các giới, thành phần, dân tộc, tôn giáo, người Việt Nam ở nước ngoài vào mục tiêu phát triển đất nước. Phát huy hiệu quả việc tổ chức Ngày hội Đại đoàn kết toàn dân tộc vào dịp kỷ niệm Ngày truyền thống Mặt trận Tổ quốc Việt Nam hằng năm (18/11), phát huy truyền thống của các tổ chức gắn với các sự kiện lịch sử của đất nước, góp phần xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở, phát huy sức mạnh của cộng đồng, niềm tin của Nhân dân với Đảng, Nhà nước.

Tuyên truyền, vận động Nhân dân thi đua lao động sáng tạo, thực hiện thắng lợi các mục tiêu phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, giữ vững quốc phòng, an ninh của đất nước

Thông qua Chương trình phối hợp và thống nhất hành động hằng năm, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp và các tổ chức thành viên đã cụ thể hóa bằng những phong trào thi đua, các cuộc vận động, thu hút các tầng lớp Nhân dân, phát huy mạnh mẽ các nguồn lực xã hội để thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh của đất nước.

Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã phát động cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh” và phong trào thi đua “Đoàn kết sáng tạo, nâng cao năng suất, chất lương, hiệu quả, hội nhập quốc tế”; tiếp tục đẩy mạnh thực hiện cuộc vận động “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam"; tổ chức chương trình “Cả nước chung tay vì người nghèo” hằng năm, vận động Quỹ “Vì người nghèo”, Quỹ “Đền ơn đáp nghĩa” các cấp, thường xuyên chăm lo hỗ trợ người nghèo, các gia đình chính sách, người có công với quyết tâm "không để ai bị bỏ lại phía sau". Trong 5 năm (2016-2020), Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam 4 cấp đã vận động Quỹ “Vì người nghèo” và chương trình an sinh xã hội được 27.046 tỷ đồng; cùng với sự hỗ trợ của ngân sách nhà nước, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và sự trợ giúp của cộng đồng, đã vận động giúp đỡ xây mới và sửa chữa 198.523 căn nhà Đại đoàn kết cho người nghèo.

Các tổ chức thành viên của Mặt trận hưởng ứng các cuộc vận động, thi đua yêu nước với nhiều cách làm thiết thực, sáng tạo. Đã xây dựng được hàng nghìn mô hình tự quản là các tổ, nhóm, câu lạc bộ trên các lĩnh vực phát triển kinh tế, giảm nghèo, an ninh - trật tự, an toàn giao thông, bảo vệ môi trường; xây dựng các mô hình liên kết, tổ hợp tác, hợp tác xã..., động viên tinh thần vươn lên thoát nghèo, làm giàu chính đáng trong Nhân dân. Năm 2020, 2021 khi đại dịch Covid-19 bùng phát, toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta với tinh thần chống dịch như chống giặc đã nỗ lực kiểm soát, phòng, chống dịch và phục hồi, phát triển kinh tế - xã hội.

Tham gia xây dựng bộ máy Nhà nước, chính sách, pháp luật, xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức

Tham gia công tác bầu cử

Trong tổng số 98 điều của Luật Bầu cử hiện hành thì có tới 40 điều quy định về vai trò, nhiệm vụ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Tổng kết các cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp các khóa, đặc biệt là 2 khóa gần đây, Quốc hội khóa XIV, XV và đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2016-2021, 2021-2026, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp đã khẳng định vai trò hết sức quan trọng hiệp thương, giám sát bầu cử, tổ chức vận động tranh cử, vận động Nhân dân đi bầu cử với tỷ lệ cử tri đi bầu rất cao, bảo đảm chất lượng, cơ cấu, số lượng, thành phần đại biểu.

Trong việc tham gia công tác xây dựng pháp luật

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên các cấp đã phối hợp chặt chẽ trong công tác xây dựng pháp luật, nhất là những văn bản quy phạm pháp luật về tổ chức bộ máy nhà nước, về quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên đã tham gia tích cực, chủ động và có hiệu quả vào việc triển khai thực hiện Nghị quyết 48-NQ/TW của Bộ Chính trị về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật đến năm 2010, định hướng đến năm 2020. Trong 5 năm có đề xuất định hướng xây dựng pháp luật, hằng năm có kế hoạch tham gia xây dựng pháp luật. Đã tham gia xây dựng Hiến pháp năm 2013; Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (sửa đổi) năm 2015, luật của một số tổ chức thành viên, thể chế tạo cơ sở pháp lý rất quan trọng để Mặt trận tăng cường công tác giám sát và phản biện xã hội, tích cực, chủ động tham gia xây dựng Đảng, chính quyền và phát huy quyền làm chủ của Nhân dân. Mặt trận Tổ quốc các địa phương đã chủ động phối hợp với Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân cùng cấp để kiến nghị, thảo luận đóng góp ý kiến và các chính sách, kế hoạch của Nhà nước; chính sách kế hoạch của chính quyền địa phương phù hợp với nguyện vọng và lợi ích chính đáng của Nhân dân. Các tổ chức thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cũng đã chủ động phối hợp có hiệu quả các cơ quan, tổ chức ở Trung ương trong công tác xây dựng pháp luật.

Trong việc tham dự các kỳ họp Quốc hội, phiên họp của Ủy ban thường vụ Quốc hội và Chính phủ, các kỳ họp của Hội đồng nhân dân, phiên họp Ủy ban nhân dân

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên có nhiều đổi mới việc tham dự các kỳ họp Quốc hội, phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Chính phủ, các kỳ họp của Hội đồng nhân dân, phiên họp Ủy ban nhân dân để hoàn thiện chính sách, pháp luật đối với công tác Mặt trận. Mỗi nhiệm kỳ, Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã phối hợp với Ủy ban Thường vụ Quốc hội tổng hợp hàng nghìn ý kiến, kiến nghị của cử tri và Nhân dân trình bày tại phiên khai mạc các kỳ họp của Quốc hội. Báo cáo tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri và Nhân dân đã thể hiện đầy đủ, toàn diện và sâu sắc những lĩnh vực, vấn đề cử tri và Nhân dân quan tâm, phản ánh; đồng thời thể hiện rõ quan điểm, chính kiến của Mặt trận.

Công tác phối hợp giữa Mặt trận với cơ quan Nhà nước cùng cấp ngày càng chặt chẽ và hiệu quả, góp phần tạo điều kiện thuận lợi để Mặt trận triển khai các nhiệm vụ, đặc biệt là sự phối hợp trong triển khai các chương trình giám sát, phản biện xã hội, tham gia xây dựng Đảng, chính quyền. Đang duy trì 5 quy chế phối hợp, 3 nghị quyết liên tịch, 27 chương trình phối hợp với Chủ tịch Nước, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ, các ban, bộ, ngành và thành viên. Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam 63 tỉnh, thành phố đã triển khai tổng số 683 chương trình phối hợp (bình quân 11 chương trình/1 tỉnh, thành phố).

Trong việc tham gia phòng, chống tham nhũng, tiêu cực

Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã ban hành Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII) của Đảng về “Tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ” và “Chương trình hành động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực hiện công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí giai đoạn 2018 - 2020”. Chủ trì phát động và trao Giải báo chí toàn quốc “Báo chí với công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí”; tổ chức các diễn đàn, tọa đàm “Thực trạng, giải pháp Mặt trận tham gia đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí”; tham gia xây dựng và triển khai thực hiện Quy định của Ban Bí thư Trung ương Đảng về “Giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và Nhân dân đối với việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên”.

Tham gia tuyển chọn Thẩm phán, Kiểm sát viên và giới thiệu Hội thẩm nhân dân; Tiếp công dân, tham gia công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo, đặc xá, cử bào chữa viên nhân dân.

Giám sát, phản biện xã hội

Giám sát đạt nhiều kết quả, thể hiện vai trò chủ trì của Mặt trận Tổ quốc các cấp. Ở Trung ương, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chủ trì phối hợp với các tổ chức thành viên của Mặt trận, một số bộ, ngành liên quan xây dựng, ký kết thực hiện 14 Chương trình phối hợp giám sát. Các cấp Mặt trận, đoàn thể chính trị - xã hội đã tổ chức nhiều hình thức giám sát, đã tổ chức nhiều đoàn giám sát liên ngành với sự tham gia của đại diện các tổ chức thành viên, các cơ quan, tổ chức, bộ, ngành và nhiều tổ chức thành viên của Mặt trận. Việc thực hiện các chương trình phối hợp giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong thời gian qua đã được sự đồng tình, hỗ trợ tích cực và hiệu quả của Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan hữu quan.

Tổ chức phản biện xã hội đạt kết quả bước đầu, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã tổ chức một số hội nghị phản biện đối với những dự thảo quan trọng, có tác động lớn đến quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, đến dân tộc, tôn giáo.

Thường xuyên thực hiện góp ý xây dựng Đảng, Nhà nước

Theo Quyết định số 218/QĐ-TW của Bộ Chính trị và các quy định của pháp luật, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp đã thường xuyên lắng nghe, tập hợp các ý kiến, kiến nghị của cử tri và Nhân dân, tình hình Nhân dân để phản ánh với Đảng, Nhà nước. Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có báo cáo tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri và Nhân dân trình bày tại các kỳ họp Quốc hội. Qua thực hiện nhiệm vụ này đã kịp thời phản ánh tâm tư, nguyện vọng của Nhân dân cả nước đến Đảng, Nhà nước, kịp thời giải quyết các vấn đề Nhân dân quan tâm, bức xúc.

Trong những năm gần đây, cử tri và Nhân dân thường xuyên quan tâm đến các vấn đề về an sinh xã hội; về lĩnh vực sản xuất, kinh doanh và đời sống của người dân; việc xây dựng nông thôn mới; về xây dựng chính sách, pháp luật và tổ chức thực hiện; về lĩnh vực giáo dục - đào tạo và dạy nghề; về y tế và an toàn thực phẩm; về quản lý, khai thác khoáng sản tài nguyên, khoáng sản; tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội; về giải quyết khiếu nại, tố cáo; về quản lý đô thị và tình hình trật tự an toàn giao thông… Đây là các lĩnh vực, vấn đề có liên quan trực tiếp đến cuộc sống của người dân, thường xuyên được cử tri và Nhân dân quan tâm, phản ánh, kiến nghị. Thông qua việc tập hợp, tổng hợp ý kiến, kiến nghị trên nhiều lĩnh vực cụ thể, Mặt trận đã phát hiện ra nhiều vấn đề bức xúc trong xã hội, nhiều bất cập trong thực thi chính sách và có những kiến nghị cụ thể, xác đáng, giúp cho các cơ quan nhà nước tháo gỡ các vướng mắc, kịp thời điều chỉnh, bổ sung những chính sách, những quy định pháp luật có liên quan.

Đặc biệt, trong thời gian gần đây, cùng với triển khai thực hiện các Nghị quyết của Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 4 (khóa XI, XII, XIII) về đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; xây dựng bộ máy nhà nước và thực hiện cải cách hành chính và công tác tổ chức cán bộ… cử tri và Nhân dân đã thể hiện sự quan tâm theo dõi và có rất nhiều ý kiến phản ánh, kiến nghị cụ thể về các nội dung này. Tại các kỳ họp Quốc hội gần đây, Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã tập hợp, tổng hợp được rất nhiều các ý kiến phản ánh, kiến nghị của cử tri và Nhân dân về các vấn đề liên quan đến tham nhũng lãng phí, những biểu hiện suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ, đến công tác cải cách hành chính, xây dựng bộ máy nhà nước, đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức và đảng viên. Có thể nhận thấy, số lượng và lượt phản ánh về các nội dung này là rất lớn, một số nội dung phản ánh có nội dung, địa chỉ rõ ràng, nhiều ý kiến đặc biệt quan tâm và rất tâm huyết, thể hiện sự quyết tâm của cử tri và Nhân dân, đồng thời thể hiện niềm tin, sự đồng tình và phấn khởi đối với quyết tâm triển khai thực hiện các nghị quyết của Đảng trong công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng; cải cách hành chính, xây dựng bộ máy nhà nước và đội ngũ cán bộ, công chức…

Những vấn đề đặt ra

Tập hợp, xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc ngày càng vững mạnh

Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức thành viên xây dựng chương trình và tổ chức thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng; có chiến lược phát triển lực lượng hội viên, đoàn viên mà mình đứng ra đại diện (giai cấp công nhân, giai cấp nông dân, đội ngũ trí thức, doanh nhân, cựu chiến binh, thanh niên, thế hệ trẻ, phụ nữ, dân tộc thiểu số, tôn giáo, người Việt Nam ở nước ngoài), xây dựng và phát huy người có uy tín, tiêu biểu trong các giai cấp, tầng lớp, thành phần xã hội, trên mọi miền của Tổ quốc để đáp ứng yêu cầu tập hợp chung trong khối đại đoàn kết toàn dân tộc, tạo thành cơ sở xã hội - giai cấp vững mạnh của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân.

Vấn đề đặt ra cần nghiên cứu tiếp tục hoàn thiện nguyên tắc hiệp thương của Mặt trận trong điều kiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Tổ chức thực hiện tốt nguyên tắc hiệp thương, phối hợp thống nhất hành động, vai trò chủ trì của Mặt trận Tổ quốc trong tổ chức các cuộc vận động, phong trào thi đua yêu nước, giám sát, phản biện xã hội. Làm rõ hơn vai trò thành viên lãnh đạo của Đảng trong Mặt trận Tổ quốc; Nhà nước bảo đảm hoạt động của hệ thống chính trị và trách nhiệm giải trình; mối quan hệ giữa Nhà nước và Nhân dân, quan hệ giữa Nhà nước và các tổ chức đại diện của Nhân dân; một số nội dung cần tổ chức hội nghị hiệp thương trước khi Trung ương Đảng, kỳ họp Quốc hội quyết định những vấn đề trọng đại của đất nước, vấn đề cần trưng cầu ý dân trước khi thực hiện Luật Trưng cầu dân ý.

Đổi mới, tạo động lực để đẩy mạnh các cuộc vận động, phong trào thi đua yêu nước, lao động sáng tạo khơi dậy mọi tiềm năng và nguồn lực trong Nhân dân thực hiện khát vọng phát triển đất nước

Nâng cao chất lượng, hiệu quả cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”, “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam”, “Đoàn kết sáng tạo, nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, hội nhập quốc tế”. Chú trọng vận động phát triển kinh tế với xây dựng nếp sống văn hóa, ứng xử văn minh, hướng tới phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần, sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc. Phát huy thế mạnh và kinh nghiệm của Mặt trận, các tổ chức thành viên trong công tác vận động an sinh xã hội nhằm hỗ trợ đời sống vật chất và tinh thần của Nhân dân ngày càng tốt hơn. Chủ động nắm tình hình, kịp thời phát động, vận động các nguồn lực xã hội và triển khai công tác cứu trợ Nhân dân khi có tình huống thiên tai, rủi ro.

Đổi mới là quá trình liên tục, cách mạng là sáng tạo, vấn đề đặt ra là trong mỗi giai đoạn luôn phải tìm ra những nội dung ích nước, lợi dân để làm động lực cho các phong trào, cổ vũ những tấm gương dám hy sinh, dấn thân vì cộng đồng, vì đất nước.

Đề ra các giải pháp cụ thể để thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ tham gia xây dựng và thực hiện chính sách, pháp luật

Chú trọng phát huy vai trò của Mặt trận, tổ chức thành viên và Nhân dân trong tham gia xây dựng hoàn thiện và thực hiện chính sách, pháp luật.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp coi trọng việc tham gia xây dựng các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, coi đây là một kênh quan trọng thể hiện ý chí, nguyện vọng của Nhân dân, là phương thức để Mặt trận thực hiện vai trò đại diện, cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với Nhân dân. Tham gia xây dựng và thực thi chính sách, pháp luật hướng vào việc hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, thực hiện quyền làm chủ của người dân. Tập trung nâng cao các hình thức tham gia xây dựng pháp luật của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam như góp ý kiến, phản biện xã hội các văn bản quy phạm pháp luật; giám sát, kiến nghị sửa đổi, bổ sung những văn bản trái thẩm quyền, còn bất cập, ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân; phản ánh ý kiến của Nhân dân về các dự thảo văn bản quy phạm pháp luật trước khi trình cơ quan có thẩm quyền thông qua. Chú trọng đề xuất hoàn thiện hệ thống pháp luật về tổ chức của Mặt trận và các thành viên, về giám sát và phản biện xã hội; việc thực hiện chính sách pháp luật về bình đẳng giới; về thanh niên, phụ nữ và trẻ em; người cao tuổi; người lao động và các tầng lớp Nhân dân; tập hợp, đoàn kết toàn dân và phát huy dân chủ trong tình hình mới, bảo đảm quyền làm chủ của Nhân dân, khơi dậy tiềm năng, tinh thần yêu nước, khát vọng của toàn dân tộc.

Để phát huy vai trò của Mặt trận, đoàn thể và Nhân dân trong xây dựng pháp luật, vấn đề đặt ra là: (1) Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ở Trung ương, cấp tỉnh xây dựng kế hoạch tham gia chính sách, pháp luật hằng năm, rõ nội dung, phân công cán bộ, lãnh đạo, chủ động và có thời gian nghiên cứu; (2) Có chương trình hoặc kế hoạch phối hợp với các cơ quan để làm tốt việc góp ý kiến xây dựng cơ chế, chính sách, pháp luật của Trung ương và địa phương; (3) Bổ sung các luật quy định rõ hơn việc lấy ý kiến Nhân dân, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc trong xây dựng chính sách, pháp luật; (4) Kịp thời nắm bắt tâm tư, nguyện vọng, ý kiến kiến nghị của Nhân dân, cả những vướng mắc do cơ chế, chính sách, pháp luật để phản ánh, kiến nghị với Đảng, Nhà nước; (5) Thường xuyên làm tốt việc tổ chức góp ý vào các chủ trương, chính sách của Đảng, nhất là chính sách hòa hợp dân tộc, hài hòa lợi ích, chính sách đoàn kết dân tộc, tôn giáo, chăm lo đời sống Nhân dân, bảo đảm an sinh xã hội; đề xuất thể chế phương châm: dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng.

Nâng cao chất lượng giám sát, phản biện xã hội

Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã nhấn mạnh thời gian tới cần phải “Thiết lập đồng bộ, gắn kết cơ chế giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và Nhân dân”; và “Phát huy vai trò giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và Nhân dân trong công tác kiểm tra, giám sát của Đảng”. Phát huy vai trò giám sát của Nhân dân với cán bộ, đảng viên, đại biểu dân cử.

Để phát huy vai trò của cơ quan Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể và Nhân dân trong công tác giám sát, phản biện xã hội trong thời gian tới, vấn đề đặt ra là: (1) Các cấp Mặt trận có kế hoạch giám sát, phản biện xã hội hằng năm theo Nghị quyết Liên tịch số 403, tập trung vào nội dung, lĩnh vực mà cử tri, Nhân dân quan tâm; (2) Phát huy các hình thức giám sát, phản biện xã hội. Quan tâm thực hiện tốt kế hoạch giám sát sát với Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp; (3) Bám sát mục đích, nguyên tắc của giám sát, phản biện xã hội; phát huy các lực lượng thành viên của Mặt trận Tổ quốc, các chuyên gia, nhà khoa học, Hội đồng tư vấn, người uy tín, tiêu biểu tham gia giám sát; (4) Mặt trận, các tổ chức chính trị - xã hội có tiếng nói trước những vấn đề lớn, vụ việc mà người dân, xã hội quan tâm; (5) Thường xuyên tập huấn, bồi dưỡng, rút kinh nghiệm cách làm; (6) Tổ chức sơ, tổng kết, đúc rút kinh nghiệm, tiếp tục đề xuất thể chế nhiệm vụ giám sát và phản biện xã hội theo Quyết định số 217-QĐ/TW ngày 12/12/2013 của Bộ Chính trị và quy định trong Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (Hoàn thiện thể chế - Nâng cao chất lượng - Tăng giải trình và phản hồi của các cơ quan); (7) Xây dựng khung tiêu chí để lựa chọn nội dung giám sát, phản biện xã hội và khung tiêu chí để đánh giá kết quả thực hiện.

Phối hợp với cơ quan nhà nước để thực hiện tốt việc giải quyết các ý kiến, kiến nghị của cử tri và Nhân dân

(1) Đoàn Chủ tịch, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phối hợp rà soát bổ sung quy chế phối hợp với Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước và Chính phủ để ngày càng thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ pháp luật quy định; (2) Đề xuất đa dạng các hình thức tiếp xúc cử tri, quy định giữ mối liên hệ giữa cử tri với đại biểu. Mặt trận Tổ quốc các cấp chủ động phối hợp với Đoàn đại biểu Quốc hội, Hội đồng nhân dân tham gia ngay từ khi dự thảo kế hoạch tiếp xúc cử tri, khắc phục trùng lặp. Chuẩn bị tốt hội nghị tiếp xúc cử tri: kế hoạch, giấy mời, thành phần, thông báo công khai, nắm ý kiến, tình hình Nhân dân… ghi biên bản, tổng hợp ý kiến phải trung thực; (3) Tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri và Nhân dân của địa phương gửi tới Quốc hội, Hội đồng nhân dân, không chỉ ý kiến qua các buổi tiếp xúc, mà còn các ý kiến qua các hoạt động của Mặt trận Tổ quốc, các thành viên của Mặt trận Tổ quốc gửi đến, văn bản tổng hợp ý kiến gửi Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc cấp trên và Hội đồng nhân dân cùng cấp; (4) Chú trọng đổi mới, nâng cao chất lượng báo cáo tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri và Nhân dân trước các kỳ họp Quốc hội, Thông báo xây dựng chính quyền trước các kỳ họp của Hội đồng nhân dân các cấp; (5) Tại các phiên họp thường kỳ của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ, Thường trực Hội đồng nhân dân, họp Ủy ban nhân dân các cấp, Mặt trận, đoàn thể phản ánh kịp thời tâm tư, nguyện vọng của Nhân dân vào các các quyết định, chỉ đạo của các cơ quan nhà nước; (6) Theo dõi, giám sát việc thực hiện ý kiến, kiến nghị của cử tri.

Phối hợp với các cơ quan nhà nước thực hiện các nhiệm vụ về nội chính, tư pháp

Vấn đề đặt ra là hoàn thiện các chế định, thiết chế, về công khai, minh bạch, sự tham gia của người dân, tổ chức đại diện cho Nhân dân trong kiểm soát quyền lực, phòng chống tham nhũng, tiêu cực trong lĩnh vực tư pháp. Vấn đề quan tâm là: (1) Hoàn thiện chương trình phối hợp tiếp công dân của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và 5 tổ chức chính tri - xã hội, của luật gia, luật sư; xử lý đơn, thư của công dân đến Mặt trận Tổ quốc Việt Nam theo quy định của pháp luật và quy chế, chương trình phối hợp; (2) Thực hiện tốt việc tham gia tiếp xúc, đối thoại với Nhân dân của người đứng đầu; (3) Giám sát việc tiếp công dân của người đứng đầu cấp ủy các cấp, các cơ quan hành chính nhà nước, nhất là việc tiếp công dân của Chủ tịch Ủy ban nhân dân các cấp. Theo dõi việc giải quyết số vụ việc phức tạp, bức xúc kéo dài trong Nhân dân, tham gia ý kiến góp phần ổn định ở địa phương; (4) Tham gia ý kiến đẩy mạnh các biện pháp cải cách tư pháp, bảo đảm các nguyên tắc của tố tụng, công khai xét xử, hoàn thiện các chế định về hội thẩm nhân dân, bào chữa, tranh tụng có sự tham gia của đại diện tổ chức, đoàn thể, bảo đảm công lý được thực thi.

Tham gia phòng, chống tham nhũng, tiêu cực

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp cần phát huy vai trò của mình trong tập hợp sức mạnh của Nhân dân; huy động Nhân dân tham gia đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; hình thành cơ chế để Nhân dân hưởng ứng, tham gia phòng, chống tham nhũng. Giải pháp đặt ra là: (1) Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp cần xây dựng kế hoạch cụ thể để thực hiện, trong đó chú trọng công tác tuyên truyền (nội dung, giải pháp, tổ chức thực hiện...); (2) Yêu cầu các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền áp dụng các biện pháp phòng ngừa tham nhũng, lãng phí, xác minh vụ việc tham nhũng, lãng phí; xử lý người có hành vi tham nhũng, lãng phí; (3) Kiến nghị cơ quan nhà nước có thẩm quyền bảo vệ, khen thưởng đối với người phát hiện, tố cáo hành vi tham nhũng, lãng phí; (4) Đánh giá sơ kết thực hiện các chương trình, đề án đã đề ra Mặt trận Tổ quốc tham gia phòng, chống tham nhũng; (5) Làm tốt việc đề xuất hoàn thiện thể chế, các biện pháp phòng, chống tham nhũng.

Một số giải pháp góp phần xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Một là, để phát huy vai trò của Mặt trận, các thành viên và nhân dân tham gia xây dựng Nhà nước pháp quyền, những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu, tổng kết kinh nghiệm từ thực tiễn để thể chế, bổ sung các giải pháp. Trong đó, từng bước mở rộng dân chủ trực tiếp, bảo đảm quyền công dân, quyền con người theo Hiến pháp quy định. Cần tiếp tục thể chế để Mặt trận Tổ quốc là nơi người dân có thể nói lên tiếng nói của mình; bảo vệ nhân tố tích cực, bản lĩnh, đấu tranh với tham nhũng, tiêu cực, không bị chi phối bởi bất cứ áp lực nào.

Hai là, tiếp tục nghiên cứu, làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn vị trí vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong hệ thống chính trị; về vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân; là tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của tổ chức chính trị, các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội và các cá nhân tiêu biểu trong các giai cấp, tầng lớp xã hội, dân tộc, tôn giáo, người Việt Nam định cư ở nước ngoài. Thường xuyên tổ chức việc đánh giá tổng kết thực tiễn, bổ sung chiến lược đại đoàn kết toàn dân tộc trong giai đoạn cách mạng mới.

Ba là, tham mưu, nghiên cứu hoàn thiện pháp luật về giám sát và phản biện xã hội, các chính sách nhằm bảo đảm các nguồn lực để Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên thực hiện quyền và trách nhiệm của mình, đặc biệt thực hiện tốt hoạt động giám sát và phản biện xã hội, từ đó góp phần nâng cao chất lượng xây dựng và tổ chức thực thi pháp luật một cách hiệu lực, hiệu quả, bảo đảm để Nhân dân thực hiện kiểm soát quyền lực nhà nước thông qua việc phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên đáp ứng yêu cầu xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045. Để giám sát, phản biện xã hội là một phương thức giám sát, kiểm soát quyền lực, cần sửa đổi, bổ sung quy định về giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc bảo đảm hiệu lực, hiệu quả hơn.

Bốn là, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phối hợp với các cơ quan nhà nghiên cứu, hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách, pháp luật, tạo mọi điều kiện để Nhân dân phát huy quyền làm chủ, tham gia có hiệu quả vào việc quản lý nhà nước, quản lý xã hội, thụ hưởng các thành quả của việc phát triển đất nước mang lại; hoàn chỉnh cơ sở pháp lý cho các hoạt động của Mặt trận và các tổ chức thành viên. Xây dựng, hoàn thiện pháp luật nhằm phát huy vai trò tự quản của Nhân dân trong cộng đồng dân cư, thôn, tổ dân phố.

Năm là, nhiệm vụ của Mặt trận Tổ quốc ngày càng lớn, khối lượng công việc nhiều, đòi hỏi ngày càng cao nhưng cơ cấu tổ chức, bộ máy, đội ngũ cán bộ hiện nay còn rất bất cập. Cần xây dựng Đề án đổi mới tổ chức, bộ máy và cán bộ làm công tác Mặt trận để cấp có thẩm quyền quyết định. Các tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức xã hội chưa có luật điều chỉnh cần xây dựng luật để điều chỉnh hoạt động.

Ngô Sách Thực - Phó Chủ tịch UBTW MTTQ Việt Nam