Nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi

Năm 2016, Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh Đồng Nai và Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh đã triển khai chương trình phối hợp nhằm phát huy vai trò của nhân dân, các tôn giáo… tham gia bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu. Quá trình thực hiện đã xuất hiện nhiều mô hình hay, cách làm sáng tạo góp phần tích cực vào bảo vệ môi trường, thực hiện có hiệu quả phong trào xây dựng nông thôn mới và đô thị văn minh.

Nhân dân tham gia tổng vệ sinh môi trường ở khu dân cư

Theo đánh giá của Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh Đồng Nai, những mô hình này ngoài việc bảo đảm các tiêu chí về quy mô số hộ, có ban công tác mặt trận, ban điều hành hiệu quả, còn bảo đảm có trên 95% hộ gia đình đăng ký và thực hiện cam kết bảo vệ môi trường ứng phó với biến đổi khí hậu trong sản xuất, kinh doanh và cuộc sống hàng ngày; trên 90% gia đình tham gia các hoạt động vệ sinh môi trường của tổ dân phố, ấp và nộp đủ các loại phí bảo vệ môi trường theo quy định, giữ vệ sinh môi trường ở khu dân cư, tụ điểm công cộng…

Từ hoạt động của các mô hình điểm, việc triển khai xây dựng thí điểm và nhân rộng mô hình đã khơi dậy sức mạnh của cộng đồng, ý thức tự giác của người dân trong việc giữ gìn cảnh quan môi trường, góp phần thay đổi hành vi, thói quen của mỗi người dân theo hướng tích cực và thân thiện hơn với môi trường. Nhiều khu dân cư đã xóa được những tập tục lạc hậu, xây dựng và thực hiện tập quán mới, văn minh.

Trong đó, điển hình là khu dân cư tự quản bảo vệ môi trường ấp Bình Phước (xã Tân Bình, huyện Vĩnh Cửu) - mô hình điểm được Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh Đồng Nai chọn để phát huy hiệu quả của nhân dân trong công tác bảo vệ môi trường khu dân cư. Từ mô hình ban đầu tại ấp này với 120 hộ dân, đến nay, các ấp trên địa bàn xã đều có mô hình tương tự với tổng cộng gần 2,8 nghìn hộ dân tham gia. Khi mới thành lập, mô hình cũng gặp nhiều khó khăn do người dân chưa có ý thức giữ gìn vệ sinh chung; sau khi đưa trưởng ấp, đại diện mặt trận, đoàn thể và cả đơn vị thu gom rác thải vào tổ điều hành thì mô hình đã phát huy được hiệu quả. Định kỳ thứ bảy hoặc chủ nhật, thành viên trong tổ chia nhau đi kiểm tra các tuyến đường, kênh mương, đồng ruộng, khu vực nào chưa sạch đẹp thì tổ chức dọn dẹp, cải tạo cảnh quan. Nhờ đó, môi trường của ấp Bình Phước đã thực sự khởi sắc và hành vi, thói quen của mỗi người dân cũng thay đổi theo hướng tích cực, thân thiện hơn với môi trường. 

Mô hình Khu dân cư bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu tại ấp 6 (xã An Phước, huyện Long Thành) cũng vận động được hơn 98% hộ dân đăng ký bỏ rác tập trung. Theo Ủy ban MTTQ xã An Phước, trước đây, công tác thu gom rác thải sinh hoạt tại ấp 6 gặp rất nhiều khó khăn, do địa bàn rộng, dân cư đông và ý thức của người dân về việc bảo vệ môi trường chưa cao. Ngay khi triển khai thực hiện mô hình, ấp 6 đã tổ chức vận động từng hộ dân đăng ký tham gia thu gom rác thải tập trung. Nhờ đó, đến nay, 100% hộ dân của ấp đã thực hiện ký cam kết xây dựng khu dân cư bảo vệ môi trường, không vứt rác bừa bãi và đã thu gom, đổ rác đúng nơi quy định. 

Tập trung tháo gỡ khó khăn, vướng mắc

Có thể nói, mô hình "khu dân cư bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu" được xây dựng trên địa bàn tỉnh Đồng Nai đã tạo được dấu ấn rõ nét, làm thay đổi bộ mặt cảnh quan môi trường ở khu dân cư. Đây cũng là mô hình dễ thực hiện, có thể nhân rộng ở các địa phương trên địa bàn tỉnh, góp phần nâng cao ý thức của người dân trong việc chung tay bảo vệ môi trường. 

Tuy nhiên, theo đánh giá của Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh Đồng Nai, công tác bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu ở khu dân cư vẫn còn những hạn chế như nhiều người chưa quan tâm bảo vệ môi trường; kinh phí hoạt động trong công tác bảo vệ môi trường chủ yếu từ nguồn xã hội hóa, nhiều nơi thành lập mô hình xong không có kinh phí nên hoạt động cầm chừng, không hiệu quả; có những kiến nghị của người dân liên quan đến hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường ở khu dân cư chưa được quan tâm xử lý kịp thời, dứt điểm.

Nhiều ý kiến cho rằng, cần có thêm chính sách hỗ trợ cho các mô hình bảo vệ môi trường khu dân cư để họ phát huy hiệu quả hoạt động, thực hiện tốt công tác giám sát việc thu gom rác và nhắc nhở các hộ gia đình giữ gìn vệ sinh môi trường chung. Đại diện Mô hình bảo vệ môi trường gắn với xây dựng tuyến đường kiểu mẫu xã Bảo Quang (TP. Long Khánh) cho biết, những năm qua, các thành viên trong tổ, người dân tự nguyện đóng góp ngày công, ươm giống hoa để trồng dọc đường. Song, để mô hình phát huy hiệu quả, cần có thêm nguồn kinh phí để mua phân bón, cây lấy gỗ để trồng, mua dầu chạy máy cắt cỏ dọc các tuyến đường. 

Để kịp thời tháo gỡ vướng mắc đó, trong chương trình liên tịch phối hợp chủ động hành động bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu phục vụ phát triển bền vững kinh tế - xã hội tỉnh Đồng Nai giai đoạn 2021 - 2025 giữa Sở Tài nguyên và Môi trường với Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh, nội dung xây dựng và nhân rộng mô hình bảo vệ môi trường, bảo tồn đa dạng sinh học, ứng phó với biến đổi khí hậu tại các khu dân cư tiếp tục được coi trọng. Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh cũng đã kiến nghị tăng mô hình điểm khu dân cư bảo vệ môi trường được hỗ trợ kinh phí hàng năm.

Trước kiến nghị đó, lãnh đạo UBND tỉnh Đồng Nai đã thống nhất cho điều chỉnh tăng giá dịch vụ thu gom rác từ 22 - 30.000 đồng/hộ/tháng lên mức 30 - 40.000 đồng/hộ/tháng và cho trích lại một phần kinh phí để hỗ trợ các mô hình, tổ nhân dân tham gia hoạt động bảo vệ môi trường tại khu dân cư.

Nguyễn Thanh