Quang cảnh Hội nghị

10 nguyên tắc tiết kiệm, chống lãng phí

Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí được Quốc hội khóa XIII, kỳ họp thứ 6 thông qua ngày 26/11/2013, có hiệu lực kể từ ngày 1/7/2014. Qua 10 năm thực hiện Luật, lãng phí còn diễn ra khá phổ biến, dưới nhiều dạng thức khác nhau, đã và đang gây ra nhiều hệ lụy cho phát triển. Bởi vậy, dự án Luật tiết kiệm, chống lãng phí nhằm xây dựng khung pháp lý về tiết kiệm, chống lãng phí rõ ràng, hiệu quả, đảm bảo các tổ chức, cá nhân có liên quan đến việc quản lý, sử dụng các nguồn lực của đất nước nhận thức rõ hơn vai trò, tầm quan trọng của công tác tiết kiệm, chống lãng phí, thực sự tham gia có trách nhiệm vào công tác này.

Đối tượng áp dụng của dự thảo Luật bao gồm: 1. Cơ quan nhà nước; 2. Đơn vị lực lượng vũ trang nhân dân; 3. Đơn vị sự nghiệp công lập; 4. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam; 5. Cơ quan Đảng Cộng sản Việt Nam; tổ chức chính trị - xã hội; tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp; tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp; 6. Doanh nghiệp nhà nước; 7. Doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân khác có liên quan đến công tác tiết kiệm, chống lãng phí.

Dự thảo nêu rõ 10 nguyên tắc tiết kiệm, chống lãng phí như: Tiết kiệm, chống lãng phí là nhiệm vụ thường xuyên từ chủ trương, đường lối, cơ chế chính sách đến tổ chức thực hiện gắn với kiểm tra, thanh tra, giám sát.

Tiết kiệm, chống lãng phí được thực hiện ngay từ khâu xây dựng chính sách, soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật. Trong quá trình xây dựng chính sách, soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến lĩnh vực thuộc phạm vi tiết kiệm, chống lãng phí, cơ quan chủ trì lập đề xuất chính sách, soạn thảo văn bản phải xác định cụ thể các biện pháp chống lãng phí, đánh giá tác động và nêu rõ tại các Tờ trình cơ quan có thẩm quyền xem xét, ban hành văn bản. Việc theo dõi, đánh giá hiệu quả pháp luật về tiết kiệm, chống lãng phí phải được thường xuyên thực hiện nhằm kịp thời phát hiện những điểm nghẽn, nút thắt và đề xuất giải pháp, đảm bảo đồng bộ, thống nhất với chủ trương, đường lối của Đảng.

Bảo đảm dân chủ, công khai, minh bạch; bảo đảm vai trò giám sát của Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Nhân dân trong việc tiết kiệm, chống lãng phí. Tăng cường lồng ghép nội dung giáo dục về tiết kiệm, chống lãng phí trong hệ thống giáo dục quốc dân…

Khẳng định vai trò giám sát của MTTQ Việt Nam đối với lĩnh vực tiết kiệm, chống lãng phí

GS.TS Trần Ngọc Đường, Chủ nhiệm Hội đồng Tư vấn Dân chủ và pháp luật phát biểu tại Hội nghị

Tại Hội nghị, đại biểu tham dự đã tập trung thảo luận vào nội dung dự thảo luật nhằm góp phần hoàn thiện dự thảo Luật trước khi trình Quốc hội.

GS.TS Trần Ngọc Đường, Chủ nhiệm Hội đồng Tư vấn Dân chủ và pháp luật cho rằng, Dự thảo Luật Tiết kiệm, chống lãng phí tuy đã thể chế hoá được phần lớn quan điểm, chủ trương của Đảng và nhà nước ta, nhưng vẫn còn một số hạn chế về nội dung, phương thức, phương tiện, công cụ thực hiện và cơ chế xác định trách nhiệm.

Trong đó, dự thảo Luật quy định chưa đầy đủ, chưa bao quát hết các lĩnh vực dễ phát sinh lãng phí trong thực tế. Ví dụ một số lĩnh vực mới, nhạy cảm rất dễ gây lãng phí chưa được quy định như lãng phí trong chuyển đổi số (đầu tư dàn trải phần mềm, đầu tư xây dựng hạ tầng không hiệu quả).

“Điều 1: Phạm vi điều chỉnh có đưa vào cụm từ “Sử dụng tài chính công” nhưng Điều 3 giải thích từ ngữ thì thuật ngữ “Tài chính công” chưa được giải thích bao quát hết các lĩnh vực mà dự thảo Luật thực hành tiết kiệm, chống lãng phí phải điều chỉnh. Đề nghị quy định rõ đối với các cơ quan Đảng, tổ chức chính trị xã hội, các tổ chức xã hội nghề nghiệp và khu vực ngoài nhà nước sử dụng ngân sách tài chính công”, GS.TS Trần Ngọc Đường nêu ý kiến và cho rằng Điều 17 quy định hành vi gây lãng phí chưa bao quát được đầy đủ các hành vi gây lãng phí như các hành vi: Lãng phí trong quy hoạch và thu hồi đất đai; Lãng phí nguồn lực trong việc thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia, lãng phí trong tổ chức hội họp …

Cũng theo GS.TS Trần Ngọc Đường, quy định về vai trò trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong giám sát thực hành tiết kiệm, chống lãng phí quy định ở khoản 4 Điều 16 và Điều 25 còn rất chung chung, thiếu cụ thể, thiếu các điều kiện đảm bảo thực hiện. Vai trò giám sát xã hội của báo chí, phương tiện thông tin đại chúng và người dân trong thực hành tiết kiệm, chống lãng phí quy định ở khoản 1 Điều 16 thiếu cụ thể. Chưa thể chế được quan điểm của Đảng và nhà nước về “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”.

Cùng với đó, mối quan hệ giữa Dự thảo Luật thực hành tiết kiệm, chống lãng phí với các Luật có liên quan như Luật đầu tư công, Luật ngân sách, Luật quản lý tài sản công, Luật công chức … cần được rà soát để đảm bảo sự thống nhất chặt chẽ nhằm nâng cao hiệu lực và hiệu quả của việc thực thi Luật tiết kiệm, chống lãng phí. 

GS.TS Trần Ngọc Đường đề nghị cần rà soát đảm bảo tính đồng bộ giữa luật này với các luật có liên quan; Xây dựng một bộ tiêu chí chung thống nhất về đánh giá hiệu quả tiết kiệm và chống lãng phí; Xây dựng cơ chế liên thông trong giám sát thanh tra và xử lý vi phạm giữa các cơ quan chức năng trong tiết kiệm và chống lãng phí.

Ông Nguyễn Văn Pha, nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam phát biểu tại Hội nghị

Góp ý về vai trò giám sát của MTTQ Việt Nam, các tổ chức thành viên của Mặt trận, Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng, ông Nguyễn Văn Pha, nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam cho rằng, trong thực tiễn thời gian qua, có thể nói hoạt động giám sát lĩnh vực này của Mặt trận rất hạn chế và hình thức kể từ khâu xây dựng, ban hành kế hoạch đến khâu triển khai thực hiện.

Quy định “Hàng năm, Ủy ban MTTQVN phối hợp với các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân các cấp xây dựng và tổ chức thực hiện chương trình hành động giám sát và phản biện xã hội trong việc thực hành tiết kiệm, chống lãng phí” tại khoản 4 Điều 12 Luật hiện hành trong thực tế cũng ít thấy có nơi nào thực hiện đến nơi, đến chốn.

Từ thực tế, ông Nguyễn Văn Pha cho rằng điều này rất hình thức và hầu như không có tác dụng trong thực tiễn, vì vậy nên bỏ hẳn nội dung này không nên giữ lại trong luật mới vì giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận đối với tiết kiệm, chống lãng phí suy cho cùng cũng chỉ là một lĩnh vực mà Mặt trận có trách nhiệm phải làm, không nên vì tính chất quan trọng của lĩnh vực này mà đưa thêm vào một loại văn bản ở dạng “Chương trình hành động”.

Cũng theo ông Nguyễn Văn Pha, thời gian qua, Ban Thanh tra nhân dân, Ban giám sát đầu tư cộng đồng ít khi tổ chức giám sát lĩnh vực này. Đơn cử, khi Ban TTND, Ban GSĐTCCĐ muốn tổ chức giám sát việc lãng phí đất đai, lãng phí công sở, lãng phí biệt thự, nhà liền kề, căn hộ chung cư… thì việc tổ chức một đoàn giám sát về một trong các nội dung này là vô cùng khó khăn vì đối tượng giám sát nhiều khi không ở địa bàn xã và nhiều trường hợp họ cũng không phải là cơ quan nhà nước nên không thể làm được.

“Vì vậy, để quy định của Luật có tính khả thi về giám sát của Ban TTND, Ban GSĐTCCĐ đối với lĩnh vực này thì Dự thảo chỉ nên giới hạn hoạt động của 2 ban này trong phạm vi cấp xã là đủ. Cụ thể thế nào sẽ do các văn bản dưới luật hoặc các luật liên quan điều chỉnh”, ông Pha nêu ý kiến và cho rằng cần nghiên cứu để quy định đầy đủ hơn cơ chế xử lý thông tin; trách nhiệm giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh của người đứng đầu khi người dân phát hiện việc không tiết kiệm, lãng phí trong các cơ quan sử dụng tài chính, tài sản công báo cho họ. Quy định như Điều 7 Luật hiện hành, Điều 29 Dự thảo luật hầu như rất ít có tác dụng trong thực tế.

Ông Nguyễn Văn Pha cũng cho rằng cần mở rộng đối tượng giám sát của MTTQ Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận. Tại Khoản 1 Điều 25 quy định về trách nhiệm của MTTQVN và các tổ chức thành viên của MTTQVN viết “Giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về tiết kiệm, chống lãng phí tại cơ quan, tổ chức của nhà nước;…”. Viết như vậy chưa đầy đủ, Mặt trận và các tổ chức thành viên của Mặt trận không chỉ giám sát về tiết kiệm, chống lãng phí tại cơ quan, tổ chức của nhà nước mà phải mở rộng đối với các các cơ quan, tổ chức có sử dụng tài chính, tài sản công (các cơ quan, tổ chức của Đảng, Mặt trận, các tổ chức chính trị - xã hội…

Ông Đỗ Duy Thường, Phó Chủ nhiệm Hội đồng tư vấn về Dân chủ - Pháp luật UBTƯ MTTQ Việt Nam phát biểu tại Hội nghị

Ông Đỗ Duy Thường, Phó Chủ nhiệm Hội đồng tư vấn về Dân chủ - Pháp luật UBTƯ MTTQ Việt Nam cho rằng, cần bổ sung việc sử dụng tài chính tiết kiệm, chống lãng phí trong khu vực ngoài Nhà nước, đó là trong các tầng lớp nhân dân trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Còn tại Điều 25, trách nhiệm của MTTQ Việt Nam và các tổ chức thành viên của MTTQ, đề nghị bổ sung Chính phủ cần phối hợp với UBT Ư MTTQ Việt Nam xây dựng và ban hành “Quy chế giám sát và phản biện xã hội về tiết kiệm, chống lãng phí”.

Bên cạnh đó, Ban Thường trực UBTƯ MTTQ Việt Nam phối hợp với các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan trực thuộc Chính phủ thực hiện giám sát, phản biện xã hội trong thực hành tiết kiệm, chống lãng phí. Ủy ban MTTQ Việt Nam các cấp ở địa phương phối hợp với UBND cùng cấp giám sát việc thực hành tiết kiệm, chống lãng phí. Ban TTND và Ban GSĐTCCĐ hàng năm thực hiện giám sát việc thực hiện pháp luật tiết kiệm, chống lãng phí.

TS. Đinh Văn Minh, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Thanh tra Chính phủ phát biểu tại Hội nghị

Từ góc độ của người làm pháp chế, TS. Đinh Văn Minh, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Thanh tra Chính phủ cho rằng, cần tiếp cận dự thảo Luật trên tinh thần chú trọng giải pháp thực hành tiết kiệm, chống lãng phí một cách hiệu quả, vì lĩnh vực nào cũng tiềm ẩn nguy cơ lãng phí. Ông đề nghị bỏ phần “phạm vi điều chỉnh” và “đối tượng áp dụng” bởi đây là trách nhiệm chung của mọi tổ chức, cá nhân, không cần tách biệt.

Theo ông Đinh Văn Minh, dự thảo đưa ra quá nhiều nguyên tắc, nên tinh gọn, dễ hiểu, bảo đảm yêu cầu “tiết kiệm nhưng không ảnh hưởng hiệu quả công việc”. Một số quy định về kiến nghị hiện còn cứng nhắc, chưa rõ cách thức xử lý khi kiến nghị được đưa ra. Ông nhấn mạnh, tiết kiệm phải là chiến lược quốc gia, trong đó công khai, minh bạch là biện pháp then chốt; lãng phí do thể chế là nghiêm trọng nhất, là “điểm nghẽn của mọi điểm nghẽn”. Do đó, cần tìm biện pháp giải quyết triệt để.

Bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ trong các quy định

Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam Hoàng Công Thủy phát biểu tại Hội nghị

Phát biểu tại Hội nghị, Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam Hoàng Công Thủy nhấn mạnh, trong quá trình xây dựng dự thảo Luật Tiết kiệm, chống lãng phí, cơ quan soạn thảo dự thảo Luật đã tập trung làm rõ những nội dung cần sửa đổi, hoàn thiện, cụ thể như: Xác định đầy đủ, cụ thể trách nhiệm, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, tổ chức, tập thể, cá nhân trong quản lý, sử dụng các nguồn lực của nền kinh tế, nhất là trách nhiệm của người đứng đầu trong công tác phòng, chống lãng phí; Cụ thể hóa Chỉ thị số 27-CT/TW ngày 25/12/2023, của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí; Hướng dẫn số 63-HD/BCĐTW ngày 28/4/2025 của Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực về hoàn thiện các quy định về nhận diện hành vi gây lãng phí, hành vi vi phạm trong tổ chức thực hiện phòng, chống lãng phí và chế tài xử lý đối với các hành vi này.

Cùng với đó, dự thảo đã thể chế hóa các nội dung của Quyết định số 231-QĐ/TW, ngày 17/01/2025 của Bộ Chính trị về bảo vệ người đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực để bổ, sung, hoàn thiện các quy định về khen thưởng trong công tác tiết kiệm, chống lãng phí; phát hiện lãng phí và trách nhiệm xử lý thông tin phát hiện lãng phí, bảo vệ người đấu tranh chống lãng phí để khuyến khích mọi cá nhân, tổ chức tích cực tham gia vào công tác tiết kiệm, chống lãng phí;

Đồng thời cụ thể hóa chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm về bổ sung các quy định để tạo cơ sở pháp lý đầy đủ, đồng bộ cho việc giám sát, kiểm tra, thanh tra, phát hiện, xử lý mạnh, có tính chất răn đe đối với các hành vi lãnh phí.

Tiếp thu ý kiến của đại biểu tại Hội nghị, Phó Chủ tịch Hoàng Công Thủy đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu, làm rõ hơn một số nội dung để tiếp tục  hoàn thiện dự án Luật trình Quốc hội. Trong đó cần tập trung đánh giá mức độ thể chế hóa các quan điểm của Đảng, chỉ đạo của Tổng Bí thư về xây dựng văn hóa tiết kiệm; đưa thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trở thành “tự giác”, “tự nguyện”, “cơm ăn nước uống, áo mặc hàng ngày”; tiếp tục đẩy mạnh đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, lấy đây là một trong những giải pháp căn cơ, góp phần xây dựng văn hóa tiết kiệm; thực hiện nguyên tắc “Tiết kiệm, chống lãng phí được thực hiện ngay từ khâu xây dựng chính sách, soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật” nhằm xác định rõ vai trò của xây dựng, hoàn thiện chính sách pháp luật trong việc thực thi, gây thất thoát, lãng phí các nguồn lực nêu tại Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị.

Phó Chủ tịch Hoàng Công Thủy cũng đề nghị cần nhận xét, đánh giá về sự phù hợp, toàn diện của việc sửa đổi, bổ sung các khái niệm “tiết kiệm”, “lãng phí”; về phạm vi, đối tượng điều chỉnh của Luật; về quy định các nhóm hành vi gây lãng phí và các nhóm hành vi vi phạm trong tổ chức thực hiện phòng, chống lãng phí; việc bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ trong các quy định về nội dung và hình thức công khai để tiết kiệm, chống lãng phí của dự thảo Luật với các luật chuyên ngành khác như: Luật Tiếp cận thông tin; Luật Quản lý, sử dụng tài sản công; Luật Ngân sách Nhà nước, Luật Đất đai, Luật thực hiện dân chủ ở cơ sở;…

“Cần đánh giá các quy định tại dự thảo Luật về công tác công khai giám sát; bảo đảm vai trò giám sát của Quốc hội, Hội đồng Nhân dân, MTTQ Việt Nam, các tổ chức thành viên của MTTQ Việt Nam các cấp và Nhân dân trong việc tiết kiệm, chống lãng phí; có cơ chế khuyến khích các tổ chức, cá nhân tham gia phát hiện và cung cấp kịp thời các thông tin về hành vi lãng phí”, Phó Chủ tịch Hoàng Công Thủy nêu rõ.

Hương Diệp